Ο «Μάρτυρας», του Marius von Mayenburg για πρώτη φορά στην Ελλάδα,

«Εσύ μέχρι πού μπορείς να φτάσεις για αυτά που πιστεύεις;»

Ο Μπέντζαμιν είναι ένας νεαρός μαθητής που έχει αφοσιωθεί πλήρως στη μελέτη της Βίβλου. Αντιλαμβάνεται και προσπαθεί να κάνει πράξη τον λόγο του Θεού με τον πιο διεστραμμένο τρόπο. Με όπλο την πίστη του, ξεκινά να επιτίθεται στους συμμαθητές του, στους καθηγητές του, καθώς και στην ίδια του την μητέρα, που δεν έχουν ιδέα τι ακριβώς συμβαίνει. Καθώς η κατάσταση επιδεινώνεται, αδυνατούν να προβλέψουν τις συνέπειες.

Πώς το σχολείο και η οικογένεια θα απαντήσουν σε αυτή την ακραία  συμπεριφορά; Ο φασισμός και η ανοχή συγκρούονται σε αυτό το αστείο αλλά και προκλητικό έργο. Η παράσταση αποτελεί μία σύνθεση από 26 σκηνές «μονταρισμένες» ώστε να θυμίζουν κινηματογραφικό σενάριο.

Ο «Μάρτυρας», του Marius von Mayenburg, παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα,  στον Πολυχώρο Vault από την ομάδα ProvaT.O., σε σκηνοθεσία Βαγγέλη Λάσκαρη, μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου του 2018, κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21:15.

Το έργο έκανε πρεμιέρα στο Βερολίνο το 2012, στη σκήνη της Schaubühne, σε σκηνοθεσία του ίδιου του συγγραφέα. Tο 2016 μεταφέρθηκε στον κινηματογράφο από τον Ρώσο σκηνοθέτη Kirill Serebrenikov, με τον τίτλο «Ο πιστός» και πήρε μέρος σε μια σειρά από φεστιβάλ.

Ο συγγραφές του «Μάρτυρα», Marius Von Mayenburg, μίλησε για το έργο, τον φονταμενταλισμό, την ομοφοβία, και τον φασισμό σε μία συνέντευξη εφ΄ όλης της ύλης.

Γιατί έγραψες τον Μάρτυρα;

M.V.M.:Το έργο ήταν μία αντίδραση σε ένα συνεχόμενο debate σχετικά με τον ισλαμικό φονταμενταλισμό στη Γερμανία. Έβρισκα ενοχλητικό τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι παρέθεταν εδάφια από το Κοράνι χωρίς καμία βαθιά γνώση του περιεχομένου. Και έβρισκα (και ακόμη βρίσκω) εντελώς υποκριτικό τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι στη Δυτική Ευρώπη παρουσιάζουν περήφανα την κοινωνία μας σαν να είναι βασισμένη σε «Χριστιανικές αξίες». Δε φαίνεται να γνωρίζουν πολλά για τις αξίες όπως αναφέρονται στο βιβλίο πάνω στο οποίο βασίζεται αυτή η θρησκεία. Ήθελα να δείξω ότι μπορείς να πάρεις τη Βίβλο και να την κάνεις πηγή μιας εξτρεμιστικής ιδεολογίας, η οποία αντιτίθεται βαθιά στις δημοκρατικές μας αξίες.

Με την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού και της επίδρασης που έχει αυτή στον κόσμο μας, γιατί έκανες τον πρωταγωνιστή Χριστιανό;

M.V.M.:Ήθελα να μιλήσω για τον θρησκευτικό φονταμεντελισμό γενικά. Έτσι, χρειαζόμουνα να δείξω πράγματα που οι θρησκείες έχουν κοινά όταν χρησιμοποιούνται σαν ιδεολογία για να επιτεθούν στον κόσμο. Όταν ξεκίνησα να διαβάζω τη Βίβλο, συνειδητοποίησα ότι δεν ήταν δύσκολο καθόλου να βρω τα εδάφια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Το βιβλίο είναι γεμάτο από αυτά. 

Πώς πιστεύεις πως μπορεί το έργο να μιλήσει σε ένα νεαρό κοινό, κοντά στην ηλικία του Μπέντζαμιν;

M.V.M.:Είδα το έργο να παίζεται για νεανικό κοινό και χάρηκα που είδα πως ο κόσμος για τον οποίο μιλάει το έργο - το σχολείο και η οικογένεια - τους κίνησε το ενδιαφέρον. Αντιλήφθηκαν το χιούμορ, κάποιοι δεν μπορούσαν να σταματήσουν να γελάνε, κάτι που βρήκα σχεδόν ανησυχητικό κάποιες φορές. Φάνηκε σαν το έργο να είχε πολλά κοινά με τις δικές τους ζωές. Ήταν ωστόσο φανερό ότι το νεανικό κοινό ήθελε να ασχοληθεί και με το δυσάρεστο μέρος της ιστορίας. Αν τους πάρεις σοβαρά, θα ανταποκριθούν με σοβαρό τρόπο. Αυτό θυμάμαι και γω από τις πρώτες μου εμπειρίες ως παιδί στο θέατρο: ήθελα πάντα να βλέπω αληθινά πράγματα, όσο σκληρά και αν ήταν. 

Πιστεύεις πως υπάρχει κάτι στον (θρησκευτικό) φονταμοντελισμό που τον κάνει ελκυστικό στους εφήβους;

Στην πορεία της ενηλικίωσης, η ζωή σου γίνεται όλο και πιο περίπλοκη. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός είναι ένας τρόπος να μείνει απλή. Προσφέρει απλές λύσεις σε περίπλοκα προβλήματα. Σου επιτρέπει να μένεις διανοητικά σε επίπεδα παιδιού. Και επιτρέπει σε νεαρούς άντρες που έχουν πολύ μεγάλα επίπεδα τεστοστερόνης να βγάλουν το θυμό τους, την επιθετικότητά τους. 

Το έργο αυτό είναι αστείο και προκλητικό. Το χιούμορ συχνά προκύπτει από την ανικανότητα του ενήλικα να χειριστεί το αδιάλλακτο νεαρό αγόρι και το τετριμμένο περιβάλλον του σχολείου και της ζωής στο σπίτι. Μπορείς να μας μιλήσεις λίγο για το πως δουλεύει η κωμωδία σε αυτή την παραγωγή;

M.V.M.:Πιστεύω πως στο θέατρο γελάμε πάντα όταν οι άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με την ανικανότητα τους να χειριστούν καταστάσεις. Eπίσης γελάμε όταν οι άνθρωποι είναι υπερβολικά αγενείς. Ανοίγει πόρτες και μας κάνει να δούμε πράγματα πίσω από την επιφάνεια και διασκεδάζουμε αυτές τις στιγμές της διορατικότητας. Πιστεύω επίσης πως το διασκεδάζουμε όταν οι άνθρωποι λένε ή κάνουν πράγματα στη σκηνή που πάντα θέλαμε να κάνουμε ή να πούμε αλλά δεν τολμήσαμε. Έτσι επικροτούμε τους χαρακτήρες που σπάνε τους κανόνες για μας. 

Η έννοια της μαρτυρίας και τα θέματα που υπάρχουν στο έργο ηχούν πέρα από το σύστημα πεποιθήσεων και εξερευνούν την ακαμψία του σταθερού συστήματος πεποιθήσεων. Ανησυχείς ότι οι άνθρωποι θα δουν το έργο ως ανταγωνιστικό σε άλλες θρησκείες και κυρίως στον Χριστιανισμό;

M.V.M.:Δεν επιτίθεμαι στη θρησκεία, εάν το έργο είναι μία επίθεση στην θρησκεία, τότε η θρησκεία επιτίθεται στον εαυτό της. Αλλά για να είμαι ειλικρινής, οι αμφιβολίες μου για τη θρησκεία δε θα μπορούσαν να είναι πιο βαθιές. Χαίρομαι που τις μοιράζομαι.

Ο Μπέντζαμιν επιλέγει προσεκτικά κάποια εδάφια από τη Βίβλο και παίρνει τη διδαχή κυριολεκτικά και βλέπει τη Βίβλο σαν «τα λόγια του Θεού». Για εκείνον δεν υπάρχει χώρος για ερμηνείες και δημόσιες συζητήσεις γύρω από το νόημα που έχει κάποιο σκοπό.

M.V.M.:Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο δουλεύει ο φονταμενταλισμός: εάν παραδεχτείς πως υπάρχει χώρος για ερμηνείες και δημόσιες συζητήσεις, παραδέχεσαι επίσης πως το βιβλίο είναι λογοτεχνικό. Και σαν λογοτεχνία, πρέπει να το χειριστούν με τις παραμέτρους της ιστορίας και της κριτικής ως προς την πλοκή. Δεν είναι πλέον ένας νόμος που στέκεται και μιλάει από μόνος του.

Πώς νιώθεις ότι μιλάει το έργο σου στις προκλήσεις μίας πολυθεϊστικής, πολυπολιτιστικής κοινωνίας; Σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες συναντάμε μία ποικιλία εθνική και θρησκευτική. Οι καθηγητές πρέπει να διδάσκουν την ανοχή και το σεβασμό προς όλες τις θρησκείες.

M.V.M.:Πιστεύω πως είναι σημαντικό να διορθωθούν κάποια πράγματα, όσον αφορά την ηθική υπεροχή του Χριστιανισμού. Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει μία λευκή πλειοψηφία που ακόμη πιστεύει πως οι Χριστιανικές αξίες είναι τα ηθικά θεμέλια των κοινωνιών μας. Και αγνοούν ότι οι «Χριστιανικές αξίες» μπορούν να είναι οτιδήποτε επιλέξεις από τη Βίβλο. Ακόμη και αν πούμε εντάξει, ας προσποιηθούμε ότι οι αξίες μας είναι χριστιανικές – θα πρέπει να διερωτηθούμε τι συνέβη για παράδειγμα στην ιδέα της αγάπης προς τον πλησίον σου; Δεν πρέπει αντ’ αυτού να παραδεχτούμε ότι οι κοινωνίες μας έχουν ρίζες στην αξία του καταναλωτισμού;

Ένα θέμα του έργου είναι η συζήτηση για το εάν η θρησκεία είναι προσωπική ή δημόσια.  Εάν η κοινωνία μας παρέχει μία δομή μέσα στην οποία όλοι μπορούν να κάνουν ότι θέλουν, αρκεί να μην βλάπτουν κανέναν. Ένα από αυτά τα πράγματα είναι και η θρησκεία: μία προσωπική ασχολία πάθους για την οποία δεν χρειάζεται να ξέρει κανείς, επειδή λαμβάνει χώρα ανάμεσα σε ένα άτομο και στον Θεό του. Ή μήπως η θρησκεία θα έπρεπε να είναι κάτι μεγαλύτερο από αυτή τη δομή. Εάν η δομή θα έπρεπε να “κατασκευάζεται” βάσει των κανόνων της εκάστοτε θρησκείας. Κάτι το οποίο σχεδόν αυτόματα αποκλείει την πιθανότητα μίας πολυθεϊστικής κοινωνίας. Αυτή η συζήτηση για το αν η θρησκεία είναι προσωπική ή δημόσια είναι πολύ περίπλοκη. Οι περισσότεροι θρησκευόμενοι άνθρωποι που ξέρω λένε πως η θρησκεία από τη φύση της είναι κάτι δημόσιο. Οι περισσότεροι άθεοι άνθρωποι λένε πως δε θέλουν να είναι μέρος μιας τέτοιας κοινωνίας.

Πώς θα ήθελες το κοινό σου να φύγει από το θέατρο στο τέλος της παράστασης;

M.V.M.:Σκεπτόμενο. Με νέες ερωτήσεις και αμφιβολίες στο κεφάλι του.

Γιατί έκανες την Έρικα Ροθ Εβραία;

M.V.M.:Δεν είναι Εβραία. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό σημείο. Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός κάνει τους ανθρώπους Εβραίους εάν τους θέλει να είναι Εβραίοι. Κάνει τους ανθρώπους να είναι «ο άλλος» επειδή θέλουν να ορίζουν τον εαυτό τους με το να μην είναι «ο άλλος». Η Έρικα Ροθ απλώς τυχαίνει να έχει αυτό το όνομα. Είναι ένα πολύ κοινό όνομα στη Γερμανία. Το έχουν και Εβραίοι, και μη Εβραίοι.

Το έργο εκθέτει το μισογυνισμό στον οποίο μπορεί να οδηγήσει μία κυριολεκτική ανάγνωση της Βίβλου και αυτές οι σκηνές σχετίζονται πολύ με τον εξτρεμιστικό ισλαμικό φονταμενταλισμό στον οποίο είμαστε μάρτυρες. Πιστεύεις πως ακούγοντας αυτές τις συμπεριφορές που πηγάζουν από τη Βίβλο, το κοινό μπορεί να δει τον εξτρεμισμό ως μία παρέκκλιση από τη θρησκεία ή πιστεύεις πως ο Χριστιανισμός είναι αναγκαστικά μισογυνιστικός;

Και τα δύο. Δε θέλω να μιλήσω για το Χριστιανισμό γενικά παρόλο που με βάζει σε πειρασμό να τον κρίνω από τη Βίβλο. Αλλά η Βίβλος είναι σίγουρο ένα μισογυνιστικό, ομοφοβικό και ακόμη και αντισημιτικό βιβλίο. Αν δεν «κλείσεις» το μυαλό σου όταν διαβάζεις συγκεκριμένες παραγράφους. Ωστόσο, δεν ήθελα βέβαια να γράψω ένα έργο για τη Βίβλο. Με ενδιαφέρει πολύ περισσότερο στο να θέσω το ερώτημα για τις δικές μας παραδόσεις και αξίες, και να παράγω αμφιβολίες για τις αγαπημένες μας ιδέες και για τον εαυτό μας. Είναι πολύ πιο ενδιαφέρον να ανακαλύψουμε τα περίεργα των εαυτών μας παρά να δείχνουμε με το δάκτυλο τους άλλους.

Έχεις πει σε συνέντευξή σου λόγω της έμφασης που δίνεις στους ανθρώπους και λόγω της πλοκής, τα έργα σου θεωρούνται «παλιομοδίτικα» στη Γερμανία, αλλά αυτό δεν είναι ένα καθ’ όλα νατουραλιστικό έργο. Τι θα έλεγες στους νέους φοιτητές θεάτρου σχετικά για τον τρόπο με τον οποίο είναι δομημένο το έργο και την προσέγγισή σου στο κτίσιμο χαρακτήρων;

M.V.M.:Δεν μπορώ να πω πολλά γι’ αυτό. Η διαδικασία της συγγραφής, έχει να κάνει πολύ με τους ηθοποιούς για τους οποίους γράφω. Γράφω πράγματα τα οποία θέλω να δω ως θεατής και θέλω να κάνω πρόβα ως σκηνοθέτης. Τα τελευταία τέσσερα ή πέντε έργα μου τα έγραψα με αυτόν τον τρόπο. Ήξερα ήδη ποιος θα παίξει ποιον ρόλο. Και ήξερα πως θα σκηνοθετήσω την πρώτη παραγωγή του έργου. Αυτό σημαίνει πως δε σκέφτομαι πολύ για την αγορά στην οποία πρέπει να ανταγωνιστεί το έργο. Απλώς βάζω κάτω όλα τα πράγματα που χρειάζομαι για να κάνω μια παραγωγή και λέω την ιστορία που θέλω να πω. Βεβαίως, υπάρχει και μια πιο αναλυτική απάντηση στην ερώτησή σου αλλά αυτή θα χρειαζόταν περισσότερο χρόνο και χώρο.

Ο συγγραφέας:

Ο Marius von Mayenburg δρα και συμμετέχει στην σύγχρονη ευρωπαϊκή δραματουργία ως σκηνοθέτης, μεταφραστής και δραματουργός. Μόνιμος συνεργάτης της  Schaubühne,  με πολλές διακρίσεις στο ενεργητικό του, κατατάσσεται στους κορυφαίους θεατρικούς συγγραφείς της γενιάς του. Γεννήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1972 στο Μόναχο και σπούδασε  στο Πανεπιστήμιο των Τεχνών στο Βερολίνο. Το έργο του «Fireface», το οποίο γράφτηκε το 1997, ήταν η πρώτη του μεγάλη επιτυχία, κερδίζοντας το βραβείο για νέους δραματουργούς καθώς και το βραβείο συγγραφέων στη Φρανκφούρτη.

Έργα του:
Haarmann (1996), Fräulein Danzer (1996), Monsterdämmerung (1997), Feuergesicht (1997), Parasiten (1999), Das kalte Kind (2002), Fräulein danzer (2003), Eldorado (2004), Turista (2005), Augenlicht (2006), Der Häßliche (2007), Der Hund, die Nacht und das, Messer (2008), Der Stein (2008), Perplex (2010), Märtyrer (2012), Stück Plastik (2015)