Ναμπίλ Μούσα - Αραβας, γκέι και αμερικανός πολίτης

Αραβας, ομοφυλόφιλος, κάτοικος Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής. Ο Ναμπίλ Μούσα δεν πληρούσε τις προδιαγραφές για να ζήσει την πιο εύκολη ή την πιο προνομιούχο ζωή στον κόσμο. Αυτές οι ιδιότητες, ωστόσο, έφεραν την τέχνη του στο προσκήνιο και αποτέλεσαν την πρώτη ύλη για μια έκθεση στο Arab American National Museum στο Ντίαρμπορν του Μίσιγκαν (έως τις 8 Απριλίου), το πρώτο και μοναδικό, είναι η αλήθεια, μουσείο στις ΗΠΑ που είναι αφιερωμένο στην αραβο-αμερικανική ιστορία και κουλτούρα. Στην ατομική του έκθεση λοιπόν, με τίτλο «American landscape. An exploration of art and humanity» («Αμερικανικό τοπίο. Μια εξερεύνηση της τέχνης και της ανθρωπότητας») υπάρχουν πολλοί πίνακες ζωγραφικής και μεικτών τεχνικών που απηχούν το έργο τού - γέννημα-θρέμμα Αμερικανός - Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ.

Υπάρχει όμως και ένας πίνακας αφηρημένου εξπρεσιονισμού με τίτλο «Burka #16», μπροστά στον οποίο έχει φωτογραφηθεί ως μια ανώνυμη (τι άλλο;) φιγούρα ντυμένη με μπούρκα. Η σύνθεση αποτελεί μια πρώτη γεύση από το νέο, απολύτως αυτοβιογραφικό αλλά όχι εξίσου απόλυτα αυτοαναφορικό, πρότζεκτ του. Οπως περιγράφει ο Μούσα στο BHΜΑgazino: «Είναι αντιπροσωπευτικό της ζωής μου και των όσων έζησα κρυμμένος πίσω από μια αόρατη μπούρκα προκειμένου να εμποδίσω την οικογένειά μου και την κοινωνία να δουν την πραγματική μου ταυτότητα. Εκφράζει όμως εξίσου την καταπίεση που υφίστανται άνθρωποι οι οποίοι δεν συμμορφώνονται με τα προκαθορισμένα πρότυπα, τους κανόνες και τις προσδοκίες της κοινωνίας στην οποία ζουν. Ανθρωποι που τους αφαιρείται το δικαίωμα να ζήσουν τη ζωή τους όπως την ονειρεύονται οι ίδιοι για τους εαυτούς τους».

Αραβας και καλλιτέχνης

Η παρουσίαση των έργων του Ναμπίλ Μούσα έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά εκθέσεων από καλλιτέχνες της ΛΟΑΤΚΙ (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι και όλες οι άλλες έμφυλες ταυτότητες) κοινότητας, οι οποίοι εντάσσουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό στο έργο τους. Ενίοτε αποπειρώνται να προσδώσουν μια διαφορετική οπτική στην καταδικαστέα κατά τόπους (και χρόνους) σεξουαλική ταυτότητα, η υπεράσπιση της οποίας ως στάση ζωής αποτελεί ένα είδος αντίστασης σε πολλές περιπτώσεις. Aπό την περσινή έκθεση στην Tate Britain με τίτλο «Queer British Art, 1861-1967» με αφορμή τα πενήντα χρόνια από την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας στην Αγγλία και την Ουαλία, έως την πρόσφατη «Trigger: Gender as a tool and a weapon» («Τράβα σκανδάλη: Το φύλο ως όπλο και ως εργαλείο») στο Νew Museum στη Νέα Υόρκη και βεβαίως την τιτλοφορούμενη «The third muslim: Queer and trans* muslim narratives of resistance and resilience» («Ο τρίτος μουσουλμάνος: Queer και τρανς αφηγήσεις αντίστασης και σθένους») στο Πολιτιστικό Κέντρο SOMArts στο Σαν Φρανσίσκο, η παραγκωνισμένη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα αποκτά βήμα για να εκφραστεί και έχει πολλά να πει και να βγάλει από μέσα της. Κυρίως να ανατρέψει στερεότυπα, κοινωνικούς αποκλεισμούς, ακόμη και νομολογίες.

Δεν λείπουν βέβαια και οι αντίθετες φωνές: «Μη μας αποκαλείτε "queer", πρόκειται για έναν χαρακτηρισμό με μειωτικές συνδηλώσεις». Γιατί για ορισμένους η εμμονή με τη σεξουαλικότητα δεν τους αφήνει να απολαύσουν την τέχνη γι' αυτό που είναι. Οπως δήλωνε στους «New York Times» η Σίνα Γουάγκσταφ, επικεφαλής του τμήματος σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης στο Met της Νέας Υόρκης, «είναι πιο εύκολο να μην μπαίνουν ταμπέλες οι οποίες μπορεί να βλάψουν τον καλλιτέχνη στη δημόσια σφαίρα αλλά και στην ιδιωτική του ζωή», αναφερόμενη σε άραβες εικαστικούς το έργο των οποίων παρουσιάστηκε στο μουσείο χωρίς να επισημανθεί η σεξουαλική τους ταυτότητα.

Γιατί στην περίπτωση του Μούσα και των υπόλοιπων αράβων ΛΟΑΤΚΙ μια τέτοια συνδήλωση, ή ξεκάθαρη δήλωση, απαιτεί «cojones». Στις χώρες καταγωγής των περισσοτέρων η ομοφυλοφιλία επισύρει ακόμη και την ποινή του θανάτου, οπότε η διακριτική σιωπή σε αντίθεση με τη δημόσια αποδοχή της σεξουαλικής ταυτότητας είναι ο δρόμος που προτιμούν οι περισσότεροι, ακόμη και όταν πατούν σε ένα στέρεο έδαφος όπως αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών.

Σχήμα λόγου, εδώ που τα λέμε, όχι μόνο επειδή ζούμε στη σκοταδιστική εποχή της διακυβέρνησης Τραμπ, αλλά και γιατί οι μνήμες της σφαγής του Ορλάντο, της πιο αιματηρής επίθεσης εναντίον ΛΟΑΤΚΙ στην αμερικανική ιστορία, πραγματοποιήθηκε μακριά από την εδαφική επικράτεια του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους, από άραβα μουσουλμάνο ομοφοβικό και κρυπτοομοφυλόφιλο χωρίς επαφές και εξαρτήσεις από στρατολογικά κέντρα.

Πολύ λίγα μουσεία έχουν αποτολμήσει να αγγίξουν αυτό το ευαίσθητο θέμα. «Δεν μπορώ να αξιολογήσω τα κριτήρια βάσει των οποίων τα μουσεία και οι θεσμοί αποφασίζουν τι αρμόζει να αναρτηθεί στους τοίχους τους» θα πει ο Μούσα. «Αφήνω αυτή τη δουλειά στους δημοσιογράφους που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στο να φέρνουν δύσκολα θέματα στο προσκήνιο και να θέτουν τα ερωτήματα για το τι είναι ηθικά σωστό ή λάθος. Οταν όμως οι εφημερίδες και τα περιοδικά γράφουν για εκθέσεις σαν τη δική μου, ανοίγουν τον δρόμο για συζητήσεις και αποδεικνύουν στα μουσεία και στους θεσμούς που αναλαμβάνουν το ρίσκο ότι το κοινό είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει θέματα που δεν ακολουθούν απαραίτητα το κυρίαρχο ρεύμα».

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό που το Αrab American National Museum κάνει μια τέτοια επιλογή, δεδομένου ότι βρίσκεται σε μια πόλη, το Ντίαρμπορν, που θεωρείται «η αραβική πρωτεύουσα της Αμερικής». Ο διευθυντής του Ντέβον Ακμον έχει δηλώσει ότι εκθέσεις όπως του Μούσα «θέτουν υπό αμφισβήτηση το μικροαφήγημα που επικρατεί σχετικά με το τι θα μπορούσαν να ανεχτούν οι Αραβο-αμερικανοί και τι όχι. Το μουσείο μας δεν είναι απλώς ένα μέρος όπου μπορεί κανείς να δει αντικείμενα κρεμασμένα στους τοίχους».

Αραβας και οµοφυλόφιλος  

Η ανταπόκριση που έλαβε ο Μούσα για την έκθεσή του μετά το άρθρο των «New York Times» που την κατέστησε διεθνώς ορατή ήταν πάντως πέρα για πέρα θετική. «Ελαβα ενθουσιώδη e-mails από Αραβες από όλον τον κόσμο» θα πει στο ΒΗΜΑgazino. Η οικογένειά του δεν ήταν ανάμεσά τους. Από τότε που αποκάλυψε τη σεξουαλική του ταυτότητα στους χριστιανούς γονείς του, όταν ήταν 33 ετών, εκείνοι έπαψαν να του μιλάνε και φρόντισαν και να τον αποκληρώσουν. «Μέχρι τότε δεν το παραδεχόμουν ούτε στον ίδιο μου τον εαυτό. Εζησα για πολύ καιρό μέσα στην άρνηση γιατί προσπαθούσα να πείσω τον εαυτό μου ότι απλώς περνούσα μια φάση και ότι σίγουρα μια μέρα θα παντρευτώ και θα κάνω παιδιά».

Η φάση όμως δεν περνούσε και ο Ναμπίλ Μούσα έπρεπε να αποδεχθεί τον εαυτό του και την αλήθεια του. Σήμερα είναι όντως παντρεμένος, αλλά με τον σύντροφό του, και με την εξαίρεση ενός εξαδέλφου που επιδιώκει να έχει σχέση μαζί του, ζει πλήρως απομονωμένος από την οικογένειά του. Και να φανταστεί κανείς ότι οι γονείς του μετανάστευσαν από τη μικρή κωμόπολη Μάστα αλ Ελού της Συρίας, όπου οι ομοφυλόφιλοι ζουν ακόμη και σήμερα με τον φόβο των διώξεων, στο Λόρενς της Μασαχουσέτης στα τέλη της δεκαετίας του '70. Οπότε, εάν το ήθελαν, θα μπορούσαν να είχαν εναρμονιστεί με τη μεγαλύτερη ελευθερία σκέψης και την ανοχή που συναντά κανείς (σε ορισμένες περιοχές) στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Η οικογένειά μου ζει σε μια χρονοκάψουλα κολλημένη στο παρελθόν και τα μέλη της δεν μπόρεσαν ποτέ να βρουν τον τρόπο να αποδεχθούν πλήρως έναν νέο τρόπο ζωής που θα ερχόταν σε αντίθεση με όσα γνώριζαν στη χώρα τους».

Παρ' όλα αυτά, είναι εντυπωσιακό πως δεν κρατάει καμία κακία ή θυμό απέναντι στους ανθρώπους που τον έχουν απορρίψει με τόσο μεγάλο φανατισμό. «Νιώθω μεγάλη τύχη που έχω γεννηθεί σε μια οικογένεια Αράβων. Δεν θέλω να πω Σύρων, γιατί κατά τη γνώμη μου δεν είμαι ένας απλός Σύρος, αλλά Αραβας - και μάλιστα πολύ περήφανος για αυτήν την καταγωγή μου. Υπάρχουν υπέροχες ποιότητες στον πολιτισμό μας που τις αγαπώ και τις θεωρώ πολύτιμες: τον στενό δεσμό της οικογένειας, τις δυνατές φιλίες που διαρκούν μια ζωή. Είμαστε άνθρωποι γεμάτοι αγάπη και συμπόνια, χαρακτηριστικά που δεν βλέπω συχνά γύρω μου. Η οικογένειά μου με έχει απορρίψει, όμως εξακολουθώ να αγαπώ τους δικούς μου πάρα πολύ. Οι γονείς μου είναι οι ήρωές μου, και ξέρω ότι αυτό ακούγεται αντιφατικό και περίεργο σε όσους μαθαίνουν την ιστορία μου. Θα έπρεπε όμως να τους είχαν γνωρίσει για να διαπιστώσουν πόσα θυσίασαν για εμάς προκειμένου να ζήσουμε μια καλύτερη ζωή στις ΗΠΑ. Πάνω απ' όλα γνωρίζω ποιοι είναι οι γονείς μου και ότι από αυτούς έχω κληρονομήσει τη μεγάλη μου καρδιά. Με έμαθαν να αγαπώ και να νοιάζομαι για τους άλλους».

Αραβας και κάτοικος ΗΠΑ

Ο Ναμπίλ Μούσα δεν έχει χρώμα δέρματος που μαρτυρεί την καταγωγή του. Εχει όμως ένα όνομα που τη φωνάζει - στα αφτιά του μέσου «redneck» (λευκού, συντηρητικού, χωριάτη Αμερικανού) θα πρέπει να ακούγεται σαν εκκωφαντικός συναγερμός: «Προσοχή, κίνδυνος, επίδοξος τρομοκράτης». Είναι αμερικανός πολίτης εδώ και τριάντα χρόνια, δεν είναι μουσουλμάνος - αλήθεια, πόσο συχνά θυμόμαστε ότι υπάρχουν και Αραβες που είναι χριστιανοί ή απλώς «άνθρωποι με πνευματικές αναζητήσεις» όπως αυτοπροσδιορίζεται ο Μούσα, όμως κάθε φορά που ταξιδεύει αεροπορικώς είναι σταθερά ο τύπος που θα πρέπει να βγει από την ουρά των επιβατών για να ελεγχθεί διεξοδικά από τις Αρχές του αεροδρομίου. Δεν είναι τυχαίο ότι σε ορισμένους πίνακές του παραποιεί την αμερικανική σημαία για να καταδείξει την υποκρισία του Συντάγματος που διαρθρώθηκε πάνω στην περίφημη ρήση του Τόμας Τζέφερσον «όλοι οι άνθρωποι δημιουργήθηκαν ίσοι». «Ανθρωποι που είναι γκέι σαν και μένα ή έχουν διαφορετικό χρώμα δέρματος θεωρούνται κατώτερης υποστάθμης».

Σε ορισμένους από τους πίνακές του, στη θέση των πενήντα αστεριών της αστερόεσσας κυριαρχεί το πορτοκαλί, ένα χρώμα με το οποίο έχει κωδικοποιηθεί ο συναγερμός για πιθανή τρομοκρατική επίθεση από την εποχή της διακυβέρνησης Μπους τζούνιορ. Για τους Αραβες της Αμερικής, από την άλλη, είναι ένα χρώμα που προκαλεί ανατριχίλα, αν όχι τρόμο, γιατί πορτοκαλί είναι και οι στολές των κρατουμένων στο Γκουαντάναμο. Πρέπει να είναι δύσκολοι καιροί για να είσαι Αραβας στην Αμερική. O Μούσα βλέπει όμως πάντα τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων. «Δεν μπορώ να βγαίνω από το σπίτι μου κάθε πρωί έχοντας στον νου μου ότι κάποιος μπορεί να μου φερθεί ρατσιστικά. Πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι καλοί και αν τους δοθεί η ευκαιρία να γνωρίσουν τον διπλανό τους μπορεί να καλλιεργηθεί ένας διάλογος και στη συνέχεια να μετακινηθούν πεποιθήσεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν ακλόνητες» σημειώνει.

Για να γίνει πιο συγκεκριμένος: «Συναντώ και συνεργάζομαι καθημερινά με εβραίους καλλιτέχνες και επαγγελματίες και οι περισσότεροι που το ακούν αναρωτιούνται: "Μα καλά, δεν μισείτε ο ένας τον άλλον;". Η απάντησή μου είναι: "Αγαπώ όποιον με αγαπάει χωρίς να με ενδιαφέρει ποιος είναι". Για το επόμενο πρότζεκτ μου θέλω να πάω σε έναν καταυλισμό σύρων προσφύγων για να δουλέψω με τη θεραπευτική δύναμη της τέχνης πάνω στους ανθρώπους. Να χρησιμοποιήσω την τέχνη ως ένα εργαλείο που θα διευκολύνει τη συζήτηση μαζί τους ώστε να ανοιχτούν και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και την ιστορία της ζωής τους. Η τέχνη είναι ένα εξαίρετος τρόπος για να μειώσει τα επίπεδα στρες στους περισσότερους ανθρώπους. Θα ήθελα επίσης να δουλέψω με καλλιτέχνες οι φωνές των οποίων έχουν σιωπήσει απ' όταν ξεκίνησε ο εμφύλιος. Πρέπει να ακούσουμε τι έχουν να πουν και ελπίζω να γίνω εγώ εκείνος που θα καταστήσει κάτι τέτοιο δυνατό».

Και επειδή εκτός από Αραβας, ομοφυλόφιλος, εικαστικός και αμερικανός πολίτης ήταν και θα παραμείνει πάντα και Σύρος, ο Μούσα θέλει να στείλει ένα μήνυμα για το Προσφυγικό στους έλληνες αναγνώστες. Απηχεί το πνεύμα των σκέψεων του βρετανού βουλευτή του Εργατικού Κόμματος Nτέιβιντ Μίλιμπαντ, ο οποίος υποστηρίζει: «Αυτή δεν είναι απλώς μια κρίση, είναι μια δοκιμασία. Μια δοκιμασία για την ανθρωπιά μας, για το ποιοι είμαστε και τι αντιπροσωπεύουμε, και ο καθένας μας έχει προσωπική ευθύνη να βοηθήσει». Ο Μούσα από την πλευρά του θα πει: «Ολοι ξέρουμε ότι η συγκυρία ήταν άσχημη για την Ελλάδα, όμως παρ' όλα αυτά η χώρα σας άνοιξε την καρδιά της και αγκάλιασε τους σύρους πρόσφυγες. Ολοι εμείς οι Σύροι και οι Αραβες του κόσμου ετούτου σας ευχαριστούμε και είμαστε ευγνώμονες που είστε γείτονές μας. Θα ήθελα να ζητήσω κάτι ακόμη από τον καθένα από εσάς ξεχωριστά. Αναρωτηθείτε τι θα μπορούσε να κάνει ο καθένας από εσάς για να βοηθήσει μια οικογένεια προσφύγων. Εχετε επισκεφθεί καταυλισμό; Πηγαίνετε μαζί με την οικογένειά σας και τα παιδιά σας για να μάθουν και εκείνα κοντά σας τι σημαίνει ανθρωπιά. Είναι ένα μάθημα που θα το θυμάστε σε όλη σας τη ζωή». l

«American landscape. An exploration of art and humanity»: Arab American National Museum, έως τις 8 Απριλίου.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 11 Φεβρουαρίου 2018.