ΛΟΑΤKΙ… η αβάσταχτη αμφιθυμία των ΜΜΕ στην Κύπρο και τον κόσμο

ΜΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΤΟ ΤΕΠΑΚ ΑΝΟΙΓΕΙ ΔΗΜΟΣΙΟ ΔΙΑΛΟΓΟ

Πανεπιστημιακή έρευνα εντοπίζει αποσιώπηση της φωνής της ΛΟΑΤΙ κοινότητας και ρητορική μίσους εναντίον της, στον δημοσιογραφικό λόγο και στα σχόλια του αναγνωστικού κοινού της Κύπρου
Νάταλη Αλκιβιάδου: «Η Κύπρος είναι πάρα πολύ καλή να γράφει νομοθεσίες copy paste από την Ευρώπη, να τις βάζει στο συρτάρι και να τις αγνοεί. Έχουμε στη νομοθεσία μας μια “ιεραρχία μίσους”, όπου κάποιες μορφές μίσους είναι πιο σημαντικές από τις άλλες κι αυτό είναι απαράδεκτο…
Νεόφυτος Επαμεινώνδας: «Θα συνεχίσουμε την προσπάθεια επιμόρφωσης των συντελεστών των Ραδιοτηλεοπτικών Μέσων, με στόχο την ορθή αναπαράσταση της ΛΟΑΤΙ κοινότητας, αλλά και άλλων κοινωνικών ομάδων, στα κυπριακά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης»

«Αν έπρεπε σε μια φράση να συμπυκνώσω τη στάση των ΜΜΕ, θα την έλεγα η αβάσταχτη αμφιθυμία των Μέσων, απέναντι στα ΛΟΑΤΙ άτομα», επεσήμανε η Δρ Δήμητρα Μηλιώνη, Επίκουρη Καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, μιλώντας την περασμένη Δευτέρα (23 Μαΐου 2016) σε δημόσια συζήτηση σε αίθουσα του ΤΕΠΑΚ στη Λεμεσό, με θέμα «Η αναπαράσταση της ΛΟΑΤΙ κοινότητας στα κυπριακά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης», που οργάνωσε η Accept-ΛΟΑΤ Κύπρου, σε συνεργασία με το ΤΕΠΑΚ, το Πανεπιστήμιο Κύπρου και τη μη κυβερνητική οργάνωση AEQUITAS.

Η συζήτηση έγινε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την Πορεία Υπερηφάνειας και το Φεστιβάλ 2016 που πραγματοποιείται σήμερα Κυριακή (29 Μαΐου 2016), όπως και στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος C.O.N.T.A.C.T. (Πρόκειται για ένα συγχρηματοδοτούμενο πρόγραμμα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που στοχεύει να συμβάλει στην καταπολέμηση των εγκλημάτων και της ρητορικής του μίσους). Σε σύντομη προσφώνησή του, ο Πρόεδρος της Accept-ΛΟΑΤ Κύπρου Κώστας Γαβριηλίδης παρατήρησε ότι «θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε πλέον με την άκρα δεξιά, μέσα στη Βουλή», σχολιάζοντας το θετικό, για το ΕΛΑΜ, εκλογικό αποτέλεσμα της περασμένης Κυριακής.

Οι καρικατούρες και το «queer-baiting»

«Από τον ομοφοβικό λόγο και την επικύρωση ηγεμονικών ταυτοτήτων προχωρούμε, σε κάποιες περιπτώσεις, στην αποδοχή και την αφομοίωση, με επόμενο σταθμό την ισότιμη αναπαράσταση - αν και αυτό δεν είναι καθόλου βέβαιο», τόνισε η Δρ Μηλιώνη. Ανέφερε ότι τα ΜΜΕ «αποκηρύττουν, μέσα από τις στερεοτυπικές τους αναπαραστάσεις, τους ΛΟΑΤΙ ανθρώπους, αναπαριστώντας τους ως καρικατούρες ή υπερβολικά δραματοποιημένους-ες, ειδικά στην αποκάλυψη της σεξουαλικής τους ταυτότητας».

Υπενθύμισε τηλεοπτικές νεανικές σειρές, «όπου μέχρι τα μέσα του 1990 στις ΗΠΑ απουσίαζαν οι γκέι χαρακτήρες. Στη συνέχεια, η τηλεόραση αναπαριστούσε τους γκέι άντρες ως υπερβολικά θηλυπρεπείς και τις λεσβίες ως υπερβολικά ανδροπρεπείς. Ακολούθησε η δραματοποίηση και οι θυματοποιημένες ταυτότητες, με χαρακτήρες ανίσχυρους, άβουλους, απομονωμένους, χωρίς κοινωνική στήριξη από φίλους και οικογένεια, χωρίς ελπίδα για μια ουσιαστική ερωτική και συναισθηματική ζωή. Ο εκτοπισμός της ομοφυλοφιλίας ως κάτι “άλλο” ενισχύει την ετερο-κανονικότητα».

Είπε όμως ότι υπάρχουν και εναλλακτικές αναπαραστάσεις της ΛΟΑΤΙ κοινότητας στα ΜΜΕ και παρέθεσε παραδείγματα από ξένες σειρές. Μίλησε για την τηλεόραση του 21ου αιώνα και για «μια νέα ορατότητα, με χαρακτήρες και θέματα, ρητά συνδεδεμένα με ΛΟΑΤ, χαρακτήρες ηρωικούς, πρωταγωνιστικούς, αξιοσημείωτους... και γκέι».

Αναφέρθηκε συγκεκριμένα στη βρετανική τηλεοπτική σειρά φαντασίας (2006-2011) Torchwood, «με κεντρικό χαρακτήρα τον πράκτορα Captain Jack, έναν χαρισματικό ηγέτη», και στην τηλεοπτική σειρά True Blood, (2008-2014), «με πρωταγωνιστικό χαρακτήρα τον Lafayette Reynolds, ο οποίος είναι πνευματώδης, νοιάζεται για τους άλλους, είναι υπερήφανος που είναι γκέι και δεν διστάζει να αντιταχθεί στην ομοφοβία». Όπως είπε, στην τηλεόραση του 21ου αιώνα υπάρχει «αμφισβήτηση της ετεροκανονικότητας, ορατότητα και διεκδίκηση του δημόσιου χώρου, με σκηνές ομοφυλοφιλικής οικειότητας και με αξίωση, η ομοφυλοφιλική οικειότητα να εκφράζεται δημόσια, σε κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα που συχνά ταυτίζονται με την καταπίεση των ΛΟΑΤ».

Αναφερόμενη στα «όρια της νέας τηλεόρασης, την αφομοίωση και την “κανονικοποίηση”», υπέδειξε ότι «οι γκέι αναπαρίστανται ως χαρακτήρες που φιλοδοξούν να γίνουν μέρος της ετεροκανονικής κοινωνίας, όχι να την αμφισβητήσουν». Υπάρχει, είπε, εκμετάλλευση του κοινού των γκέι από την πολιτιστική βιομηχανία (‘queer-baiting’), ένας λανθάνων ερωτισμός μεταξύ ομόφυλων χαρακτήρων, που δεν εξελίσσεται ποτέ σε σχέση, με την πρόθεση οι παραγωγοί να προσελκύσουν την προσοχή του γκέι ακροατηρίου».

Ο αντίλογος στα σεξιστικά σχόλια

Η Fabienne Baider, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικών Σπουδών και Σύγχρονων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Κύπρου, συντονίστρια του προγράμματος C.O.N.T.A.C.T., παρουσίασε έρευνα, που είχε πηγές της δημοσιεύματα και εκπομπές κυπριακών εφημερίδων, του Κυπριακού Πρακτορείου Ειδήσεων, τηλεοπτικών σταθμών και ιστοσελίδων. Εντόπισε, μέσα από την έρευνά της, την αποσιώπηση της φωνής της ΛΟΑΤΙ κοινότητας και την ύπαρξη ρητορικής μίσους σε σχέση με τα ΛΟΑΤΙ πρόσωπα, τόσο στον δημοσιογραφικό λόγο, όσο και στα σχόλια του αναγνωστικού κοινού της Κύπρου. Είπε, όμως, ότι «τα ακραία σεξιστικά και προκατειλημμένα σχόλια έχουν πάντα αντίλογο και αυτόν τον αντίλογο θα πρέπει να ενδυναμώσουμε».

Παρέθεσε, μεταξύ άλλων, το εξής σχόλιο, σε σχέση με την Πορεία Υπερηφάνειας: «Η σεξουαλικότητα του ανθρώπου δεν διδάσκεται, δεν επιβάλλεται, δεν ελέγχεται, δεν καθοδηγείται, δεν ακυρώνεται, δεν θεραπεύεται. (…) Αλλιώς ήταν όταν έβγαινε μόνος του ο Αλέκος Μοδινός και διαμαρτυρόταν (με την κυπριακή πολιτεία να απαντά ότι δεν υπάρχουν ομοφυλόφιλοι στην Κύπρο, εκτός από τον κ. Μοδινό!!!) κι αλλιώς να βλέπει χιλιάδες ανθρώπους στον δρόμο».

Η ευαισθησία της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης

«Πέραν των όποιων προνοιών της νομοθεσίας, κανονισμών και άλλων νομικών κειμένων, που στόχο έχουν να διασφαλίσουν την ισότιμη μεταχείριση όλων των συμπολιτών μας και να απαγορεύσουν την όποια διάκριση εναντίον ομάδων της κοινωνίας, θα ήθελα να σας επιβεβαιώσω ότι, ως Ρυθμιστική Αρχή του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, αντιμετωπίζουμε και θα συνεχίσουμε να αντιμετωπίζουμε με μεγάλη ευαισθησία, αλλά και με αυστηρότητα (όσον αφορά στην παρέμβασή μας), φαινόμενα διακρίσεων οποιασδήποτε ομάδας πολιτών από τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης», είπε, σε ομιλία του στην εκδήλωση, ο Διευθυντής της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου Νεόφυτος Επαμεινώνδας. «Δεν παραβλέπουμε», πρόσθεσε «και δεν παραγνωρίζουμε, παράλληλα, τις ανάλογες ευαισθησίες, την κουλτούρα και τα στερεότυπα που φέρουν συμπολίτες μας, (ειδικότερα παλαιότερων γενεών), όσον αφορά την αποδοχή και αντιμετώπιση των θεμάτων που αφορούν στα ομοφυλοφιλικά, αμφισεξουαλικά και διαφυλικά άτομα».

Πρόσθεσε και τα εξής ο Νεόφυτος Επαμεινώνδας: «Ας μην ξεχνάμε ότι γενιές ολόκληρες μεγάλωσαν με στερεότυπα, οι σπόροι των οποίων εμφυτεύονται από πολύ νωρίς στην κοινωνική συνείδηση του ατόμου και γίνονται μέρος της ψυχοσύνθεσής του και της στάσης του απέναντι στους άλλους. Απαιτείται χρόνος, υπομονή αλλά και επιμονή σε σχετικές αρχές που διέπουν το ευρωπαϊκό δίκαιο για θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ισότιμης μεταχείρισης και αποφυγής διακρίσεων, μέχρις ότου η κοινωνική αποδοχή των άνωθι θεμάτων καταστεί πλέον καθολική.

»Εμείς, ως αρμόδια Ρυθμιστική Αρχή, θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε προς τον σκοπό αυτόν, τόσο σε συνεργασία με εσάς, όσο και με την προσπάθεια επιμόρφωσης των συντελεστών των Ραδιοτηλεοπτικών Μέσων, με στόχο την ορθή αναπαράσταση της ΛΟΑΤΙ κοινότητας, αλλά και άλλων κοινωνικών ομάδων, στα κυπριακά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Είναι ευθύνη μας να φροντίζουμε, έτσι ώστε οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί να λειτουργούν στο πλαίσιο της νομοθεσίας, λαμβάνοντας όλα εκείνα τα απαραίτητα μέτρα, ούτως ώστε να προασπίζονται και να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα και τη δημοκρατία και όχι να τα υποσκάπτουν, έμμεσα ή άμεσα, λειτουργώντας διαλυτικά και διαχωριστικά».

Χρειάζονται κι άλλες αλλαγές

Όπως επεσήμανε ο Ν. Επαμεινώνδας, «έχει αλλάξει σημαντικά η αντιμετώπιση της κοινωνίας όσον αφορά στα ομοφυλοφιλικά, αμφισεξουαλικά και διαφυλικά άτομα και αρκετά θέματα, που αφορούν τις πιο πάνω κοινωνικές ομάδες, έχουν ρυθμιστεί και νομοθετικά, με τελευταίο παράδειγμα τη νομοθεσία που αφορά το σύμφωνο συμβίωσης. Εντούτοις, χρειάζεται να γίνουν κι άλλες αλλαγές, όπως χρειάζεται και περισσότερος χρόνος, ώστε η κοινωνία να βγει από το καβούκι των ταμπού όσον αφορά στην αντιμετώπιση των πιο πάνω ατόμων. Το γεγονός αυτό το διαπιστώνουμε ως Ρυθμιστική Αρχή του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου από παράπονα που συνεχίζουμε, δυστυχώς, να λαμβάνουμε, όσον αφορά σκηνές τηλεοπτικών προγραμμάτων στις οποίες προβάλλονται και πρωταγωνιστούν άτομα των εν λόγω ομάδων. Για παράδειγμα, ελάχιστες μέχρι και μηδαμινές είναι οι αντιδράσεις της κοινωνίας για μια τηλεοπτική σκηνή όπου φιλιέται ένα ετερόφυλο ζευγάρι, σε αντίθεση με παρόμοια σκηνή με ζευγάρι ομοφυλόφιλων, για την οποία δεχόμαστε συνήθως αριθμό παραπόνων.

»Τέτοιες αντιδράσεις, μπορεί από τη μια να μας προβληματίζουν, όμως από την άλλη αναγνωρίζουμε ότι οι σημαντικές νομοθετικές και άλλες αλλαγές που έχουν γίνει για τις πιο πάνω κοινωνικές ομάδες είναι πρόσφατες και αναμένουμε ότι θα δώσουν μια ελπιδοφόρα προοπτική για το μέλλον της κοινωνίας μας. Πρέπει όμως να κατανοήσουμε ότι σε μια κοινωνία όπου τα στερεότυπα είναι βαθιά ριζωμένα απαιτείται συνήθως χρόνος για να τύχουν αποδοχής και να υιοθετηθούν οι όποιες αλλαγές, με στόχο τον εκσυγχρονισμό της.

Να επισημάνω ότι τέτοιου είδους αντιδράσεις, όσον αφορά αναπαράσταση της ΛΟΑΤΙ κοινότητας στα ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ειδικότερα στην τηλεόραση, δεν αποτελούν αποκλειστικό φαινόμενο της κυπριακής κοινωνίας, αλλά παρατηρούνται, έστω και σε μικρότερο βαθμό, ακόμα και σε ανεπτυγμένες χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες έχουν ξεπεράσει εδώ και αρκετό καιρό τα κοινωνικά ταμπού σε σχέση με την αντιμετώπιση των ομοφυλοφιλικών, αμφισεξουαλικών και διαφυλικών ατόμων. Η διαπίστωση αυτή εξάγεται μέσα από επαφές που έχουμε ως Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου με αντίστοιχες Ρυθμιστικές Αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Η Κύπρος ένα βήμα μπροστά, αλλά…

«Δεν υπάρχει -ακόμα- νομοθεσία για την ποινικοποίηση της ομοφοβικής και τρανσφοβικής ρητορικής, ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, ούτε στον ΟΗΕ, ενώ υπάρχει μια “ιεραρχία μίσους”, καθώς εγκλήματα ρητορικής του μίσους εναντίον μεταναστών τιμωρήθηκαν αυστηρότερα από εγκλήματα σε βάρος ΛΟΑΤΙ προσώπων», τόνισε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα παρέμβασή της η Νομικός Νάταλη Αλκιβιάδου, Πρόεδρος της AEQUITAS - είναι μια μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική οργάνωση που προωθεί την εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, τη διαπολιτισμική εκπαίδευση και την εκπαίδευση στην ιδιότητα του πολίτη στην Κύπρο. (Η κυρία Αλκιβιάδου άρχισε την ομιλία της δηλώνοντας ότι «αυτή, δυστυχώς, γίνεται σε ένα αρκετά αρνητικό πλαίσιο, για όλους, ως σύνολο και ως άτομα, μετά τις χθεσινές εκλογές», αναφερόμενη στην εκλογική επιτυχία του ΕΛΑΜ).

Σύμφωνα με την Πρόεδρο της AEQUITAS, «η Κύπρος είναι ένα βήμα μπροστά σ’ αυτό το θέμα -τουλάχιστον στη θεωρία- αλλά και πάλι βλέπουμε μία ανισότητα στη μεταχείριση της ομοφοβικής και τρανσφοβικής ρητορικής, σε σχέση με άλλα είδη ρητορικής μίσους. Σε νομοθετικό πλαίσιο, η Κύπρος βρίσκεται σε καλό δρόμο, καθώς υπάρχει η νομοθεσία για τη ρητορική του μίσους, όμως άλλο η νομοθεσία και άλλο η δίκαιη εφαρμογή της».

Όπως εξήγησε, «στο κυπριακό πλαίσιο έχουμε την Εθνική Νομοθεσία που υιοθετήθηκε για σκοπούς εναρμόνισης της Απόφασης Πλαισίου για την Καταπολέμηση Ορισμένων Μορφών και Εκδηλώσεων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου, που είναι το μόνο ευρωπαϊκό εργαλείο για το θέμα της ρητορικής μίσους. Πρόκειται για τον Περί της Καταπολέμησης Ορισμένων Μορφών και Εκδηλώσεων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας μέσω του Ποινικού Δικαίου Νόμο (134 [Ι] 2011). Η Κύπρος είναι πάρα πολύ καλή να γράφει νομοθεσίες copy paste από την Ευρώπη, να τις βάζει στο συρτάρι και να τις αγνοεί».

Δύσκολη η απόδειξη στο δικαστήριο

Η κυρία Αλκιβιάδου σχολίασε ότι, «με την τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα στην Κύπρο, πήγαμε ένα βήμα πιο πέρα από την ΕΕ. Ο κυπριακός νόμος αναφέρει ότι, “πρόσωπο που εκ προθέσεως δημόσια διαδίδει και δημόσια υποκινεί με οποιονδήποτε τρόπο βία ή μίσος που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας προσώπων που προσδιορίζεται βάσει της φυλής, του χρώματος, της θρησκείας, των γενεαλογικών καταβολών ή της εθνικής ή εθνοτικής καταγωγής, κατά τρόπο που διαταράσσει τη δημόσια τάξη ή που έχει απειλητικό, υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης μέχρι 5 ετών ή/και πρόστιμο μέχρι 10 χιλιάδων ευρώ. Ποινική δίωξη, δυνάμει του παρόντος άρθρου, ασκείται μόνο κατόπιν έγκρισης του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας.

»Πρόσωπο το οποίο εκ προθέσεως, δημόσια και κατά τρόπο που έχει απειλητικό ή υβριστικό ή προσβλητικό χαρακτήρα προτρέπει σε ή υποκινεί, προφορικά ή διά του τύπου ή με γραπτά κείμενα ή εικονογραφήσεις ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο, βία ή μίσος που στρέφεται κατά ομάδας προσώπων ή μέλους ομάδας προσώπων που προσδιορίζονται βάσει του γενετήσιου προσανατολισμού τους ή της ταυτότητας φύλου τους, είναι ένοχο αδικήματος και, σε περίπτωση καταδίκης του, υπόκειται σε ποινή φυλάκισης που δεν υπερβαίνει τα τρία (3) χρόνια ή/και σε χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις 5 χιλιάδες ευρώ. Ποινική δίωξη δυνάμει του παρόντος άρθρου, ασκείται μόνο κατόπιν έγκρισης του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας”».

Η Ν. Αλκιβιάδου παρατήρησε ότι «στο άρθρο αυτό δεν αναφέρεται “κατά τρόπο που διαταράσσει τη δημόσια τάξη”, γεγονός που καθιστά δύσκολο, για έναν δικηγόρο, να αποδείξει στο δικαστήριο το αδίκημα». Πρόσθεσε ότι, «σύμφωνα με τη νομοθεσία, αν είμαι θύτης ρητορικής μίσους, π.χ. κατά μουσουλμάνου, θα καταδικαστώ σε μια ποινή πιο βαριά, από το αν ήμουν ομοφοβικός. Έχουμε δηλαδή στη νομοθεσία μας μια “ιεραρχία μίσους”, όπου κάποιες μορφές μίσους είναι πιο σημαντικές από τις άλλες, κι αυτό είναι απαράδεκτο. Ταυτόχρονα, όσον αφορά τα άτομα ΛΟΑΤΙ, δεν χρειάζεται ν’ αποδειχθεί απειλή κατά της δημόσιας τάξης».