Η δίκη της ποιήτριας Νατάσας Χατζιδάκι για ένα διήγημα με γκέι πολιτισμό

Το ΣΗΜΑ ήταν το κορυφαίο περιοδικό Τέχνης της δεκαετίας του ’70. Κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Φλεβάρη του ’75 από τον Νίκο Παπαδάκι, με διευθυντή σύνταξης τον Δημήτρη Νόλλα και συντακτική ομάδα αποτελούμενη από τον Γιάννη Γαϊτάνο, τον Γιάννη Δραγώνα, τον Μιχαήλ Μήτρα και τη Νατάσα Χατζιδάκι, τη σημαντική  ποιήτρια της γενιάς του ’70, που έφυγε χθες από τη ζωή. Η Χατζιδάκι ήταν η ψυχή του περιοδικού, καθώς έγραφε (για σινεμά, για θέατρο, για βιβλία), μετέφραζε, έπαιρνε συνεντεύξεις, έκανε ρεπορτάζ κ.λπ.   
 Μάλιστα, σ’ εκείνη και στον Μήτρα είχε ανατεθεί η υλοποίηση ενός μοναδικού έως τότε θέματος – να γίνει μια ενδελεχής καταγραφή της άλλης «σκηνής» της Αθήνας. Των ανθρώπων, δηλαδή, που έκαναν τέχνη πίσω από τα φώτα, εκείνης (της τέχνης) που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως underground. (Προσωπικά δεν με βρίσκει και τόσο σύμφωνο ο όρος, αλλά τον αποδέχομαι, για την εξέλιξη της ιστορίας, και επειδή έτσι καθιερώθηκε).    
Το Σεπτέμβριο του 1975, λοιπόν, τυπώνεται το περίφημο ένατο τεύχος του περιοδικού, του επικαλούμενου και «Η ΣΚΗΝΗ», με κείμενα (λογοτεχνία, ποίηση), μεταφράσεις, σκίτσα κ.λπ., που συγκέντρωσαν η Χατζιδάκι και ο Μήτρας, και που παρουσιάστηκαν σε μιαν έκδοση ξεχωριστή από κάθε πλευρά.    Σ’ εκείνο το τεύχος είχαν δώσει πληροφορίες και υλικό ο ποιητής Σπύρος Μεϊμάρης, ο ποιητής, συγγραφέας και σκιτσογράφος Πάνος Κουτρουμπούσης, ο παραγωγός δίσκων (τότε) Τάσος Φαληρέας, ο ποιητής Τάσος Δενέγρης, ο Δημήτρης Πουλικάκος, ο Γιώργος Μπαράκος (του Τζαζ Κλαμπ), ο Θανάσης Σβορώνος, ο Κώστας Θεοφιλόπουλος, η Μαρία Μήτσορα κ.ά.    
Ανάμεσα στα κείμενα και το διήγημα του Τάσου Φαληρέα ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΙΝΟ ΕΤΡΕΧΕ ΟΛΗ ΝΥΧΤΑ, που περιέγραφε ψωνιστήρια στην Αθήνα των μέσων του ’70. Ένα απόσπασμα…    (...) Σκέπτομαι τη Γκλεντόρα την Έλσα τον Γιώργο τον γιατρό τον δρόμο που είναι βρεγμένος με παίρνει ο ύπνος. Μας ξυπνάνε το πρωί και μας αμολάνε. Είναι δέκα. Τσιφ στο Μπραζίλιαν. Καφέ και κρουασάν. Ούτε που μιλάμε ο ένας στον άλλον. Αισθανόμαστε πολύ φίνα. Έρχεται κι ο Γιώργος και μας διηγείται τα τσιμπούκια το ουίσκυ και το μπρέκφαστ στη Μεγάλη Βρετανία. Ο Harry φορούσε ξανθιά περούκα και ρόμπα με γούνα. Προσπάθησε να τον πηδήξει αλλά του 'πεφτε συνέχεια. Έτσι αρκέστηκαν στο τσιμπούκι. Τραβάμε για το ΣΕΝΟΥ που έχει χορευτικό πρωινό. Του κόσμου συμμαθητές και φίλοι εκεί. Ο λευκοπλάστης με κάνει περήφανο. Μπιλ Χάλεϋ, Τζέρυ Λη Λιούης, Έβερλυ Μπράδερς. Από τους τρεις είμαι ο μόνος που χορεύω.(...).   Οι κατηγορούμενοι: (μπροστά, από αριστερά) ο εκδότης Νίκος Ε. Παπαδάκις, ο Δημήτρης Πουλικάκος, ο Γιώργος Χρυσοβιτσάνος και η Νατάσα Χατζιδάκι, (πίσω, από αριστερά) Γιάννης Γαϊτάνος (με το μουστάκι), Μιχαήλ Μήτρας, Τάσος Φαληρέας (επίσης με το μουστάκι)   Τον Απρίλη του 1977, ενάμιση χρόνο μετά την κυκλοφορία τού περιοδικού, τα πράγματα σκοτείνιασαν. Υπάρχει παρασκήνιο γύρω από τι ακριβώς συνέβη, και κυρίως γιατί συνέβη, αλλά δεν υπάρχει λόγος αυτή τη στιγμή να μπούμε σε λεπτομέρειες. 
Όπως διαβάζουμε στην Καθημερινή της εποχής (Σάββατο 30 Απριλίου 1977):    Το εξώφυλλο του τεύχους «ΣΕ ΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΕΧΝΗΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΒΑΣΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΠΕΡΙ ΑΣΕΜΝΩΝ Στο Πλημμελειοδικείο Αθηνών πρόκειται να γίνει την ερχόμενη Τετάρτη δίκη που αφορά δημοσίευμα του περιοδικού τέχνης Σήμα. Η κατηγορία είναι παράβαση του νόμου “περί Τύπου” – διατάξεις περί ασέμνων. Η υπόθεση αφορά πεζογράφημα του Τάσου Φαληρέα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό τον Σεπτέμβριο του 1975. Ως υπεύθυνοι για τη δημοσίευση του κειμένου έχουν παραπεμφθεί ο εκδότης-διευθυντής Νίκος Ε. Παπαδάκις και η επιτροπή συντάξεως του περιοδικού κ. Μιχάλης Μήτρας (συγγραφέας), Νατάσα Χατζιδάκι (ποιήτρια), Γιώργος Χρυσοβιτσάνος (σκηνοθέτης), Ιω. Γαϊτάνος (δοκιμιογράφος) και Δ. Πουλικάκος (συνθέτης).  Το υπό κατηγορία κείμενο υπό τίτλο “Και το τραίνο έτρεχε όλη νύχτα” δημοσιεύτηκε στο πλαίσιο ενός ειδικού αφιερώματος με τίτλο “Η σκηνή” και είχε ως αντικείμενο την παρουσίαση στο κοινό του περιοδικού της ελληνικής εκδοχής του διεθνούς καλλιτεχνικού ρεύματος “αντεργκράουντ”.  Κατά την ανάκριση που προηγήθηκε ως μάρτυρες υπερασπίσεως του περιοδικού κατέθεσαν οι κ.κ. Βασίλης Βασιλικός, Γιώργος Βέλτσος, Γιάννης Γαΐτης, Παύλος Ζάννας, Γ. Κουμάντος, Μαργαρίτα Λυμπεράκη, Δ. Μαρωνίτης, Γιάννης Μόραλης, Κώστας Ταχτσής, Βασίλης Φίλιας κ.ά.  Εν τω μεταξύ 106 διανοούμενοι και καλλιτέχνες με δήλωσή τους που υπογράφουν συμπαρίστανται στους δικαζόμενους παράγοντες του περιοδικού».  

  Το επίμαχο δημοσίευμα Η σύνθεση του δικαστηρίου   Η δίκη έγινε. Οι άνθρωποι του περιοδικού αθωώθηκαν πανηγυρικά, αλλά λογάριασαν χωρίς τον ξενοδόχο, καθώς το ΣΗΜΑ θα ξανακαθόταν στο σκαμνί, λίγο αργότερα, αφού ο αντιεισαγγελέας εφετών θα ασκούσε έφεση κατά της αθωωτικής απόφασης τού Τριμελούς Πλημμελειοδικείου, που είχε κρίνει πως «τολμηρές» ή «άσεμνες» λέξεις, οι οποίες περιέχονταν σ’ ένα λογοτέχνημα, ήταν αποδεκτές και πως σε κάθε περίπτωση δεν παραβίαζαν το νόμο.    Η υπόθεση πήγε στο Εφετείο, στο οποίο θα προήδρευε ο «εθνικός δικαστής» Γιάννης Ντεγιάννης (είχε δικάσει τους χουντικούς το ’75). Αντιλαμβάνεστε τη σημασία που είχε δοθεί στην υπόθεση. Η δικάσιμη ορίστηκε για τις 10 Ιουνίου 1977. Η ιστορία κατέγραψε όλους τους διαλόγους και εδώ παραθέτουμε τον διάλογο ανάμεσα στον πρόεδρο Ντεγιάννη και την ποιήτρια Νατάσα Χατζιδάκι, όπως καταγράφηκε στο περιοδικό ΣΗΜΑ (τεύχος 18, Ιούλιος-Αύγουστος 1977):    Εδώ φαίνονται και οι συνήγοροι υπεράσπισης. Διακρίνονται, ανάμεσα σε άλλους, ο Χρήστος Ροκόφυλλος (πίσω, δεύτερος από αριστερά) και ο Αλέξανδρος Λυκουρέζος (μπροστά, τρίτος από αριστερά).   
ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Η κ. Χατζιδάκι.  Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Εγώ θα μιλήσω κάπως αναδρομικά. Το πρώτο κείμενο που ανήκει στη λογοτεχνία του μπητ ή αντεργκράουντ κινήματος δημοσιεύτηκε το 1952 και ανήκει στον Τζακ Κέρουακ, στ’ αγγλικά ο τίτλος είναι…   ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Εδώ δεν είναι αίθουσα διαλέξεων. Αν κάνετε καμιά διάλεξη τέχνης και θέλετε να με καλέσετε θα έρθω ευχαρίστως… Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Όχι θέλω να δικαιολογήσω…   ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Όχι… Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Ωραία λοιπόν… Η λογοτεχνία μπητ και αντεργκράουντ έχει ιστορία ή προϊστορία 25 χρόνων. Στην Ελλάδα μόλις το 1975 που βγήκε αυτό το τεύχος παρουσιάστηκε κάπως συστηματικά. Το περιοδικό ΣΗΜΑ πρωτοεκδόθηκε από μια ομάδα ανθρώπων που πίστευαν, ίσως είχαν κι αυταπάτες, ότι μπορούσαν να πουν ορισμένα πράγματα που δεν είχαν ειπωθεί, και να παρουσιάσουν ανάμεσα στ’ άλλα αυτή την ομάδα – συνειδητά όχι κοινωνική ομάδα, αλλά που έτυχε τα διάφορα μέλη της να γράψουν, ξεκινώντας από όμοια βιώματα, από διάφορες κατευθύνσεις. Επομένως καταλαβαίνετε κ. δικασταί, ότι σε καμιά περίπτωση δεν μπορώ να δεχτώ ότι τα κείμενα του τεύχους 9, άρα και του Φαληρέα είναι άσεμνα. Με τον Μιχάλη Μήτρα είμαστε αυτοί που υποκινήσαμε την έκδοση-παρουσίαση αυτού του τεύχους. Ήθελα να πω σαν λογοτέχνης –ίσως πιο συστηματικά από το Φαληρέα– ότι τον ζηλεύω που κατάφερε και έγραψε ένα τέτοιο κείμενο, που εγώ δεν θα το γράψω ποτέ.    ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Το διήγημα που εγκρίνατε το είχατε υπ’ όψη σας από πριν;  Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Ναι, βέβαια.    ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Και λέτε ότι είναι έργο τέχνης;  Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Ναι. Γιατί νομίζω ότι κάποιος που είναι δημιουργός, δημιουργεί βάσει των ερεθισμάτων που έχει, βάσει της κοινωνικής πραγματικότητας που ζει και η οποία αντανακλάται όπως και να το κάνουμε σε κάθε στιγμή της ζωής του.  Αν λοιπόν θέλουμε να μην είμαστε ψεύτες θα πρέπει να λέμε την αλήθεια. Πέρασε πια η εποχή που το μυθιστόρημα βασιζόταν μόνο στις καλές προθέσεις κάποιου ανθρώπου που κλεινόταν στο δωμάτιό του για μήνες και σκαρφιζόταν διάφορα πράγματα και παραμύθια, έρωτες, μίση κ.λπ., και τα κατέγραφε. Πιστεύω ότι η ζωή έχει περάσει σε τέτοια επίπεδα, που δεν έχουμε πια περιθώρια για αυταπάτες.    
ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Κοιτάξτε. Στην Ελλάδα μάς έρχονται καθυστερημένες μόδες κάθε φορά. Ο νεορομαντισμός, ο σουρεαλισμός κ.λπ.. Μήπως λοιπόν είσαστε μια απλή μόδα κι εσείς, χωρίς ν’ αντιπροσωπεύετε την Ελλάδα;  N. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Ναι, έχω μια σωστή απάντηση, νομίζω. Δεν είναι μόδα. Δεν είναι τυχαίο.    ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Μια στιγμή… Λέτε ο ρομαντισμός ήρθε στην Ελλάδα μετά περίπου 50 χρόνια… 30 χρόνια… Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Έχω να σας δώσω μια απάντηση…   ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ο σουρεαλισμός επίσης. Μήπως όμως όλα αυτά είχαν κάτι το μη φυσικό; Μήπως κι εσείς που λέτε πως ήρθε μετά 25 χρόνια, ήρθε απλώς γιατί ήρθαν κάτι περιοδικά τότε και πρέπει εμείς να δώσουμε… να κρεμάσουμε στο στήθος μας την…  Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Ρετσέτα, ας πούμε… ότι είμαστε κι εμείς.    ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Για να μην πάμε πίσω… Ένα κίνημα σαν να μην έχει γίνει στην Ελλάδα;  N. XATZΙΔΑΚΙ: Μπορώ να σας απαντήσω και νομίζω ότι αυτά που είπα προηγουμένως…   ΠΡΟΕΔΡΟΣ: …απορία μου… Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: …ότι άργησε το κίνημα των μπητ και αντεργκράουντ να έρθει στην Ελλάδα. Άργησε, γιατί άργησαν οι προϋποθέσεις που το γέννησαν. Αυτές οι καταστάσεις που έκαναν τον Κέρουακ ή τον Κόρσο ή τον Φερλινγκέτι ή τον Γκίνσμπεργκ που είναι το κατεστημένο αυτή τη στιγμή στην Αμερική και σαφώς οι νέοι ποιητές δεν τους υπολογίζουν –και καλά κάνουν εν πάση περιπτώσει– αυτές οι προϋποθέσεις ήρθαν στην Ελλάδα μετά από 20 χρόνια, όπως μας ήρθε η αμερικάνικη βοήθεια. Οι Αμερικάνοι ζούσαν το 1930, όπως εμείς τώρα. Πώς να το κάνουμε;  Λοιπόν: αυτή τη στιγμή δυστυχώς είμαστε ουραγοί. Είμαστε εξαρτημένη χώρα. Πώς να το κάνουμε;    ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Δηλαδή κατά κάποιο τρόπο κάνετε μια εισφορά ουραγών;  Ν. ΧΑΤΖΙΔΑΚΙ: Όχι! Ίσα-ίσα παρουσιάζουμε την αλήθεια. Δίνουμε την αλήθεια. Αυτά συμβαίνουν. Είναι ένα αντικαθρέφτισμα μιας πραγματικότητας, η οποία πρέπει να λέγεται, αν θέλουμε να προχωρήσουμε κάπου, να πάμε κάπως πιο μπροστά. Αν δεν θέλουμε να είμαστε ουραγοί.  ……………………………………………………. ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Ο κύριος Εισαγγελεύς.   
 Ακολούθησε η αγόρευση του εισαγγελέα τής έδρας Βλάσση Κανελόπουλου, ο οποίος μεταξύ άλλων είπε…    «Ως είναι γνωστόν η υπόθεση έφτασε εδώ μετά από έφεση της εισαγγελίας κατά της υπ’ αριθμ. 10945/77 αποφάσεως του Α Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Αθηνών, με την κατηγορία της παραβάσεως του νόμου 5060 “περί τύπου”.  Φρονώ ότι εκ της μακράς εξονυχιστικής διαδικασίας, κατά την οποίαν παρήλασαν δεκάδες ή μη εκατοντάδες άνθρωποι, έγκυροι μάρτυρες των γραμμάτων και της τέχνης, είπαν τις απόψεις των, αι οποίαι απεικονίζουν τας αντιλήψεις μιας ορισμένης μερίδας του τόπου αυτού και συγχρόνως και των ανθρώπων αυτών της τέχνης, φρονώ λοιπόν ότι δεν καταλείπεται καμιά απολύτως αμφιβολία ότι το έργο τούτο, το ως έχει διατυπωθεί, εντός του οποίου ειδικώτερον περιλαμβάνονται αι φράσεις του κατηγορητηρίου, ότι δύνανται να εμπέσουν και να υποπέσουν μέσα στας διατάξεις αυτάς του ποινικού νόμου περί ασέμνου. Ακούσατε όλους τους μάρτυρας κατηγορίας που έχουν εξεταστεί. Είπον τας απόψεις των. Ακούσατε και τους κατηγορουμένους, οι οποίοι είπον και αυτοί τας απόψεις των.  Το περιοδικόν τούτο κ. Εφέται κυκλοφορεί εις περιορισμένον αριθμών αντιτύπων, άρα δεν δύναται να πει κανείς ότι είναι κοινής αποδοχής από άποψη κυκλοφορίας, γιατί εγώ δεν το ήξερα όπως και πολλοί άλλοι.  Εξ αυτού του σημείου ή και ορισμένα που λέει μέσα, τα οποία ενδεχομένως να σοκάρουν μια ορισμένη μερίδα του λαού, δεν είναι δυνατόν να κριθεί ένα κείμενο…  ΖΗΤΩ ΤΗΝ ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΩΝ…».  Πηγή: lifo