Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα βιβλίου γράφουμε για εκείνο το ανάγνωσμα που κατά κάποιον τρόπο διαμόρφωσε το βλέμμα μας στον κόσμο...
Ζώρζ Σαρή - Ο θησαυρός της Βαγίας Άρης Δημοκίδης
Μπορεί να μην το ήξερα τότε, αλλά όταν ξεκίνησα να διαβάζω τον «Θησαυρό της Βαγίας», στα μέσα της δεκαετίας του '80, η αόρατη πορεία μου προς τη συγγραφή παιδικών βιβλίων είχε μόλις ξεκινήσει. Ο «Θησαυρός της Βαγίας» κυκλοφόρησε το 1969. Ένα καλοκαίρι επί δικτατορίας, όταν η Σαρή αποφάσισε να μην ξαναπαίξει στο θέατρο, έγραψε αυτό, το πρώτο της βιβλίο, βλέποντάς το πιο πολύ ως παιχνίδι. Δεν προσπάθησε να κάνει αντίσταση, δεν έγραψε μια αλληγορία για τη χούντα: προσπάθησε να αδειάσει το μυαλό της και να διοχετεύσει τη δημιουργικότητά της −και μερικές αναμνήσεις της− στο χαρτί. Ένα καλοκαίρι στην Αίγινα συναντιούνται μερικά παιδιά που στην αρχή δεν τα πάνε καλά μεταξύ τους (εξαιρετική η ματιά της Σαρή στον ψυχισμό του παιδιού, στις ζήλιες, στις φιλίες). Δένονται όμως σιγά-σιγά όταν μαθαίνουν από μια μεγαλύτερη Παριζιάνα φίλη τους μια ενδιαφέρουσα ιστορία για το μέρος όπου παραθερίζουν: την Κατοχή ένας Γερμανός στρατιώτης έκλεψε θησαυρό από σπίτι οικογένειας που τον «φιλοξενούσε» και τον έκρυψε κάπου που δεν θυμάται πια γιατί έχει πάθει αμνησία από νάρκη. Τώρα, μεγάλος πια, προσπαθεί να θεραπεύσει την αμνησία του με τη βοήθεια ψυχολόγων και η Παριζιάνα πιστεύει πως αν βρεθεί το σημείο όπου ο Γερμανός έκρυψε τον θησαυρό, ίσως θα γιατρευτεί και θα μετανιώσει για την πράξη του. (Θέματα ψυχολογίας και ψυχανάλυσης το 1969, στην Ελλάδα, σε παιδικό βιβλίο; Απίστευτο!) Η παρέα ξεκινά την αναζήτηση του χαμένου θησαυρού – μια περιπέτεια ξεδιάντροπα διασκεδαστική και ανάλαφρη (αλλά γεμάτη αγωνία) που θα τελειώσει με πολλή, ανακουφιστική συγκίνηση. Το ελληνικό καλοκαίρι, οι ανθρώπινες σχέσεις, το μυστήριο και το κυνηγητό: διαβάζοντας τον «Θησαυρό της Βαγίας» νομίζεις πως βλέπεις και τις εικόνες. Δεν είναι τυχαίο πως στα μέσα των '80s γυρίστηκε και για την ΕΡΤ σε μια εξαιρετική σειρά έξι επεισοδίων, που, όποιος ήταν τότε παιδί, τη θυμάται ακόμα...
Χέρμαν Μέλβιλ - Μόμπι Ντικ ή Η φάλαινα Τίνα Μανδηλαρά
Έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια από τότε που πρωτοέπεσε στα χέρια μου ο «Μόμπι Ντικ» για να καταφέρω να το τελειώσω και, το σημαντικότερο, για να σταθώ έκπληκτη, μαγεμένη, άφωνη, συγκινημένη, εκστασιασμένη από όλα όσα κατάφερε να χωρέσει ο Μέλβιλ στο αριστούργημά του. Από τις πρώτες κιόλας περιγραφές στο Πανδοχείο του Φυσητήρα με την υπέροχη ελαιογραφία με το μισοβυθισμένο πλοίο και τη σχεδόν ομοφυλοφιλική συνεύρεση με τον νέγρο ανθρωφάγο –ναι, τον νέγρο ανθρωποφάγο!− κατάλαβα ότι σε αυτό το βιβλίο είναι δυνατά τα πάντα: η τέχνη, η φιλοσοφική σκέψη, όλα όσα δεν χωράνε σε λέξεις και περνούν από το μυαλό μας όταν επιδιώκουμε το άπιαστο. Γιατί στις περιπέτειες του σαλεμένου καπετάνιου με το φιλντισένιο πόδι ανακαλύπτει κανείς τη δύναμη που του λείπει και όλη την προμηθεϊκή αναμέτρηση με το ανέφικτο, την τέχνη, τον έρωτα, τη σαλεμένη ευφυΐα. «Ο άνθρωπος είναι ο γύπας που τρώει την καρδιά στον αιώνα, το πλάσμα ακριβώς που εκείνος γεννάει» γράφει κάπου ο Μέλβιλ ή κάπως έτσι, αντιλαμβανόμενος ότι εκείνη τη στιγμή βάζει τον εαυτό του με τη χρυσαφένια πένα του στη θέση του Θεού. Κανέναν δεν ξέρω που να έγραψε έτσι, κανέναν δεν ξέρω που να κατάφερε να ενσωματώσει σε ένα αφήγημα τις διαφορές των πολιτισμών στις άκρες του πλανήτη –καλλιτεχνικές, ανθρωπολογικές−, τα φιλοσοφικά και μεταφυσικά ζητήματα, αναζητώντας την ουσία της διαρκούς αναμέτρησής μας με το χάος, που είμαστε τελικά εμείς οι ίδιοι. Ακόμα όμως κι αν αφαιρέσεις τις αριστουργηματικές περιγραφές και την περίτεχνη γλώσσα, τις λεπτομέρειες μιας υφολογικής ύφανσης που μοιάζει με «ένα περίτεχνο καλλυντικό που δημιουργεί όλες τις αποχρώσεις της, με εκείνη τη μεγάλη πηγή, το φως», τις διαρκείς ανατροπές και τη συναρπαστική ιστορία του φαλαινοθηρικού και του πληρώματος, αυτό που μένει είναι το μάθημα πως οφείλουμε να πηγαίνουμε κόντρα σε όλες τις αναποδιές, αν είναι να βρούμε αυτό που μας ορίζει. Ο καπετάνιος Αχαάβ δεν πτοείται ούτε από τις ατυχίες και τις φουρτούνες, ούτε όταν τα μέλη του πληρώματός του κείτονται νεκρά, ούτε όταν ο υποπλοίαρχος Στάρμπακ τον προειδοποιεί πως τα βαρέλια στο αμπάρι παρουσιάζουν διαρροή −(να ένας λόγος που πίνω φανατικά καφέ από τα Στάρμπακς!)−, ούτε όταν ξέρει πως θα είναι αυτός το επόμενο θύμα. Τότε είναι που κρυώνει το καμάκι του στο αίμα των νεκρών του πληρώματος και συνεχίζει: «Όπως το αβασίλευτο πολικό αστέρι σε όλη τη διάρκεια της αρκτικής νύχτας για έξι ολόκληρους μήνες διατηρεί το διαπεραστικό και σταθερό του φως που αποτελεί το κέντρο της, το ίδιο ακριβώς σταθερά ακτινοβολούσε και ο σκοπός που είχε βάλει ο Αχαάβ στο μόνιμο σκοτάδι της ψυχής του μελαγχολικού πληρώματος». Είναι παραπάνω από ευτύχημα, σχεδόν μεταφυσική σύμπτωση, που αυτό το αριστουργηματικό βιβλίο μεταφράστηκε υποδειγματικά από τον Α.Κ. Χριστοδούλου και έτυχε μιας υπέροχης έκδοσης από τον Gutenberg, γεγονός που το καθιστά πολύτιμο απόκτημα. Κανένα σαν κι αυτό, ποτέ!
Μίλτος Σαχτούρης - Άπαντα Νικόλας Σεβαστάκης
Θα έγραφα πάλι για την «Αισθηματική Αγωγή» του Φλομπέρ από τις εκδόσεις του Γαλαξία, στη μετάφραση του μακαρίτη του Παναγιώτη Μουλλά. Επειδή όμως έχω αναφερθεί πολλές φορές στη συγκεκριμένη, καθοριστική στιγμή ως προς τη σχέση μου με την πεζογραφία, λέω να πάω αλλού: στην ελληνική ποίηση. Και στον Μίλτο Σαχτούρη. Στην ιδιαίτερη, εικονιστική ευφορία μιας ποίησης μαύρης, δίχως ανάσες, δίχως ανακουφιστικό συναισθηματισμό. Τι ανακάλυψα στον Σαχτούρη; Τη συναίρεση της ομορφιάς και της ασχήμιας, την υποδοχή του ακραίου συνειρμού, τη χωνεμένη ηχώ του υπερρεαλισμού. Κυρίως όμως μια ποίηση που δεν επιδίωξε να φιλοσοφήσει με έννοιες αλλά ζωγράφισε τη διάλυση της συμπαγούς πραγματικότητας. Τώρα που ξαναζώ τη στιγμή (γράφοντας για τα ποιήματα του Σαχτούρη), συνειδητοποιώ πως μου άρεσε η πανικόβλητη δυναμική των στίχων του. Το πλέξιμο του κωμικού και του τρομερού. Ο τρόπος αυτής της ποίησης να σχολιάζει την τρέλα της Ιστορίας μέσα από πουλιά, παράξενες γυναίκες ή σαρκοβόρα λουλούδια. Ξέρω πολλούς που βρίσκουν ευκολίες και υπερτιμημένες στιγμές στον Σαχτούρη. Ελλείμματα ποιητικής τεχνικής, λένε. Για μένα όμως στάθηκε μια πολύτιμη εμπειρία όπου ξαναγύριζα ανά τακτά διαστήματα, χωρίς ποτέ να τη βαρεθώ. Και τι άλλο μπορεί να κρίνει τα βιβλία της ζωής μας, αν όχι αυτή η ικανότητά τους να επιστρέφουν διεκδικώντας τη συγκίνηση και τη μνήμη μας;
Corps 1: Guy Debord Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης
Το «Corps 1: Guy Debord» περιλαμβάνει τα άπαντα ποιητών, συγγραφέων και φιλοσόφων που γοήτευσαν τον Debord, ανάμεσα στους οποίους και ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Ηράκλειτος και ο Αριστοφάνης. Το «Corps 1: Guy Debord» περιλαμβάνει τα άπαντα ποιητών, συγγραφέων και φιλοσόφων που γοήτευσαν τον Debord, ανάμεσα στους οποίους και ο Όμηρος, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης, ο Ηράκλειτος και ο Αριστοφάνης. Υπάρχει ένα εκπληκτικό βιβλίο. Και είναι το αγαπημένο μου, διότι, ως διά μαγείας, περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα αγαπημένα μου βιβλία! Πρόκειται για το «Corps 1: Guy Debord», την ιδέα και την κατασκευή του οποίου υπογράφουν οι καλλιτέχνες Raphaël Denis, Martin Gautron, Adrien Lécuru και Gabriel Leger που απαρτίζουν την ομάδα Collectif anonyme. Το βιβλίο αυτό έχει 790 σελίδες, σε σχήμα Α4, είναι δεμένο με μαύρο δέρμα και εμπεριέχει όλα τα βιβλία των εβδομήντα συγγραφέων που ο Guy Debord κατέγραψε σε έναν άτλαντα ως τους σημαντικότερους γι᾽ αυτόν, συνθέτοντας έτσι το έργο «Géographie Littéraire» (Λογοτεχνική Γεωγραφία) το 1974. Το βιβλίο της ομάδας Collectif anonyme είναι τυπωμένο με στοιχεία της γραμματοσειράς Arial, μεγέθους 1.8 στιγμών (1 στιγμή = 0,376 χιλιοστά) και εάν ήταν τυπωμένο με στοιχεία συνήθους μεγέθους (12 στιγμών), θα είχε 66.000 (εξήντα έξι χιλιάδες!) σελίδες. Το «Corps 1: Guy Debord» περιλαμβάνει τα άπαντα ποιητών, συγγραφέων και φιλοσόφων που γοήτευσαν τον Debord, ανάμεσα στους οποίους οι: Όμηρος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Ηράκλειτος και Αριστοφάνης (Ελλάδα)~ Τσιεσκόφσκι, Μαρξ, Κλαούζεβιτς, Νίτσε, Γκαίτε, Μούζιλ, Σίλερ, Χέλντερλιν, Νοβάλις (Γερμανία)~ Μοντένιος, Πασκάλ, Μαλαρμέ, Προυστ, Μπρετόν (Γαλλία)~ Δάντης, Μακιαβέλι, Πετράρχης (Ιταλία)~ Σαίξπηρ, Τζόις, Λόουρι (Αγγλία)~ Πόε, Μέλβιλ, Χέμινγουεϊ (Αμερική) κ.ά.
Ο Πύργος - Φραντς Κάφκα Δημήτρης Κυριαζής
Το αγαπημένο μου βιβλίο είναι ο Πύργος του Κάφκα. Ένας από τους λόγους που καταλαβαίνω ότι είναι το αγαπημένο μου βιβλίο είναι το γεγονός ότι θυμάμαι ακριβώς που ήμουν και τι έκανα όταν το διάβασα και ας έχουν μεσολαβήσει από τότε πάνω από 10 χρόνια. Το διάβασα μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο στο πατρικό μου σπίτι στα Πατήσια ένα χειμώνα, ιδανική εποχή για να διαβάσεις τον Πύργο θεωρώ. Δεν θυμάμαι αν και η ιστορία στο βιβλίο εξελίσσεται χειμώνα και η αλήθεια είναι ότι δεν θυμάμαι και πολλές λεπτομέρειες από την ιστορία. Θυμάμαι όμως πολύ καλά τα συναισθήματα που μου δημιούργησε καθώς βυθίστηκα στον κόσμο του Κάφκα χωρίς να γνωρίζω πολλά για αυτόν τον κόσμο, καθώς κανείς δεν με είχε προϊδεάσει και ήταν μόλις το πρώτο βιβλίο μου από το συγγραφέα -στη συνέχεια ακολούθησαν αρκετά, κανένα όμως δεν ξεπέρασε στην δική μου κατάταξη το συγκεκριμένο. Ένας απίστευτος κόσμος, σκοτεινός, γεμάτος από μυστήριο, αλλοτρίωση, προσμονή, ρεαλιστικός στην τελική παραδοχή του. Όπως και στην αληθινή ζωή το happy end δεν είναι καθόλου σίγουρο. Θυμάμαι πολύ καλά ότι ένιωσα αρκετά μόνος εκείνο το σαββατοκύριακο και είμαι σίγουρος ότι αυτό προήλθε από τον Πύργο. Έως σήμερα κανένα άλλο βιβλίο δεν έχει καταφέρει να μου περάσει τόσο έντονα κάποιο, οποιοδήποτε, συναίσθημα.
Mαξίμ Γκόρκι - Ερωτική Σκλαβιά Βασίλης Καψάσκης Θα ξεκινήσω με μία παραδοχή. Μου αρέσει τα βιβλία μου να μοιάζουν αχρησιμοποίητα και να είναι πεντακάθαρα. Δεν θέλω να τσακίζονται οι σελίδες ή να τα σημειώνουν. Γι' αυτό και ποτέ δεν τα δανείζω, προτιμώ να τα χαρίζω. Στη βιβλιοθήκη μου υπάρχει και ένα μικρό, ολιγοσέλιδο βιβλίο, η «Ερωτική Σκλαβιά» του Μαξίμ Γκόρκι. Το εξώφυλλο είναι άσχημο, σκισμένο, και οι κιτρινισμένες σελίδες ίσα που στέκονται για να μη σκορπίσουν. Η ράχη του είναι κολλημένη με σελοτέιπ, αλλά το καλοκαίρι, με τη ζέστη, ξεκολλάει συχνά. Το βιβλίο περιέχει δύο μικρές γλυκόπικρες ιστορίες για τον έρωτα. Εκείνο, όμως, το είδος του άγριου, αδιέξοδου έρωτα που προσπαθείς μάταια να δαμάσεις, να κάνεις δικό σου, και κάθε φορά που πιστεύεις ότι φτάνεις κοντά, που νιώθεις ότι μπορείς να τον αγγίξεις, αυτός σε κόβει σαν το μαχαίρι. Και τότε, απλώς ξαναπροσπαθείς με περισσότερη λύσσα. Το παράδοξο είναι ότι δεν ξέρω πώς βρέθηκε αυτό το βιβλίο στη βιβλιοθήκη του σπιτιού μου. Κανείς δεν μπορεί να μου πει ποιος το αγόρασε, πότε, ποια είναι η ιστορία του. Δεν είναι το βιβλίο στο οποίο ανατρέχω όταν η καθημερινότητα με δυσκολεύει, δεν μ' έχει καθορίσει όπως π.χ. τα βιβλία του ΝτεΛίλο, του Σολζενίτσιν, του Γουάλας, του Καπισίνσκι, ή συγγραφείς όπως ο Χίτσενς, ο Μέλβιλ, ο Προυστ, η Άρεντ ή ο Καμί. Είναι, όμως, το βιβλίο που πάντα θα μου θυμίζει ότι πολλά απ' όσα ξέρω για τον εαυτό μου, πολλά απ' όσα νομίζω ότι γνωρίζω για μένα, μπορεί και να μην ισχύουν τελικά. Αυτό, κι εκείνη η φράση στη σελίδα 71 (θυμάμαι τη φράση, τη σελίδα έπρεπε να την ξανακοιτάξω): «Απ' όλες τις ειρωνείες της μοίρας προς τον άνθρωπο, η σκληρότερη είναι ν' αγαπάς και να μην αγαπιέσαι».
Έντγκαρ Άλλαν Πόε Έντγκαρ Άλαν Πόε - Αλλόκοτες ιστορίες Κυριάκος Αθανασιάδης
Πάντα γκουγκλάρω όταν πρόκειται να γράψω έναν κατάλογο βιβλίων στο Facebook ή αλλού (των «100 Καλύτερων», των «10 Επιδραστικότερων», αυτών που ξεχωρίζουν γενικώς για τον ένα ή τον άλλο λόγο), μην τυχόν και ξεχάσω κανένα και γίνω Πολύ Ρεζίλι (οk, όλοι έτσι κάνουν), αλλά τώρα δεν χρειάζεται. Διάβασα στα 17 μου τις «Αλλόκοτες ιστορίες» του Πόε (μτφρ. Κοσμάς Πολίτης, εκδ. Γράμματα, 1979), και αυτό ήταν. Ξεχάστηκαν όλοι οι άλλοι (ο Βερν, ας πούμε, ή ο Κάφκα). Ξεχάστηκαν ακόμη και τα κόμικς. Ο Πόε ήταν σκοτεινός, τρομακτικός, πένθιμος, πολύ εφηβικός κατά κάποιον τρόπο αλλά και «γερασμένος» όπως μου άρεσε, ώριμος, συναρπαστικά έξυπνος και εθιστικός. Μπορούσε επίσης να σε κάνει να βλέπεις εφιάλτες: στ' αλήθεια. Και βέβαια ήταν αλλόκοτος, και στη γραφή του και στη ζωή του. Χωρίς, φυσικά, να το καταλάβω τότε, ήταν και πολύ μεγάλος δάσκαλος: τα διηγήματά του είναι άψογα, κατασκευασμένα έτσι όπως πρέπει να κατασκευάζεται οτιδήποτε δεν θέλει να χαθεί γρήγορα στο σκοτάδι − εξού και διδάσκονται ξανά και ξανά σε όλες τις πανεπιστημιακές σχολές δημιουργικής γραφής. Σύντομα έκανα και μία προσπάθεια να τον μιμηθώ − προφανώς αποτυχημένα, και προφανώς δεν μ' ένοιαζε αυτό, και προφανώς δεν κατάλαβα ποτέ πόσο αποτυχημένη ήταν. (Γιατί εγώ δεν είχα πάρει εκείνα τα μαθήματα δημιουργικής γραφής). Έκλεψα τον πρωτότυπο τίτλο της συλλογής («Tales of Grotesque and Arabesque»), αφαίρεσα το δεύτερο κομμάτι από σεμνότητα («...και κομψότητας», το είχα πει), απέδωσα το πρώτο ως «Ιστορίες υπερβολής» και έβγαλα έτσι την πρώτη μου συλλογή διηγημάτων, σίγουρος πως ήμουν ο... σύγχρονος Πόε. Πλάκα είχε.
Τομ Ρόμπινς - Το Άρωμα του Ονείρου Φιλίππα Δημητριάδη
Προσπαθώντας να γράψω για το αγαπημένο μου βιβλίο, συνειδητοποίησα ότι δεν γίνεται να μην υποπέσω σε λυρισμούς και υπερβολές είτε για την προσωπικότητα του συγγραφέα είτε για το ίδιο το βιβλίο, ειδικά αν αυτό είναι το «Άρωμα του Ονείρου» και ο συγγραφέας του ο Τομ Ρόμπινς. Ακριβώς όμως επειδή σε αυτά ο Ρόμπινς είναι ειδικός, εγώ θα είμαι πιο ψύχραιμη. Δεν θα φορτώσω με φιοριτούρες κάτι που είναι ήδη άρτια στολισμένο. Το «Άρωμα του Ονείρου» του ροκ σταρ των συγγραφέων Τομ Ρόμπινς, λοιπόν, με έκανε να συγκινηθώ, να γελάσω, να μείνω με το στόμα ανοιχτό. Μου το προκαλεί αυτό η γραφή του Ρόμπινς και θεωρώ μεγάλη επιτυχία ένας συγγραφέας να σε κάνει να γελάς με την καρδιά σου. Το οργανωμένο χάος της φαντασίας του σε αυτό το βιβλίο είναι σε οργασμό. Λεπτοδουλειά κανονική οι χρονικές αναδρομές του, υφαίνει σιγά-σιγά, με βελονάκι λες, την απίστευτη ιστορία των δύο βασικών πρωταγωνιστών, της Κούδρα και του Αλομπάρ, αλλά και της κοκκινομάλλας σερβιτόρας Πρισίλα και του ιδιοφυούς Ντανιμπόι, της Μαντάμ Ντεβαλιέ και της πιστή της Βλι, του Μαρσέλ Λεφέβρ με την ιδιαίτερη μύτη και του αδερφού του Κλοντ. Από τα πιο όμορφα πράγματα στον Ρόμπινς είναι ότι την τελευταία στιγμή, στο παρατσάκ, νικάει ο έρωτας. Πάντα μου άρεσαν τα παντζάρια.
Ισίδωρος Ζουργός - Στη σκιά της πεταλούδας Νινέττα Γιακιντζή
Σε καμία περίπτωση δεν μπορώ να διαλέξω ένα βιβλίο ως αγαπημένο μου. Απλώς θα αναφερθώ σε ένα από αυτά που αγάπησα και αυτό είναι το «Στη σκιά της πεταλούδας» του Ισίδωρου Ζουργού. Ένα ιστορικό μυθιστόρημα που μέσα από την πορεία δύο οικογενειών o αναγνώστης γνωρίζει την ιστορία της Βόρειας Ελλάδας και κυρίως της Θεσσαλονίκης, από το 1896 έως το 2002. Οι υπέροχοι, άκρως αληθοφανείς χαρακτήρες αλλά και η εξαιρετική αφήγηση και γραφή σε κρατούν σε εγρήγορση και οι 700 σελίδες του διαβάζονται απνευστί. Το λάτρεψα και ζηλεύω όποιον δεν το έχει διαβάσει ακόμα.
Σώτη Τριανταφύλλου - Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης Γιάννης Πανταζόπουλος
Για μένα αγαπημένο βιβλίο είναι εκείνο που σε κάνει να το διαβάζεις πολλές φορές. Αυτό που το νοσταλγείς, εκείνο στου οποίου τις σελίδες ανατρέχεις για να θυμάσαι γιατί οι λέξεις του αποτέλεσαν την καλύτερη παρέα. Πρόκειται για το βιβλίο που σε διαμόρφωσε ως άνθρωπο αλλά συνόδευσε και τις πιο ζωντανές στιγμές της ζωής σου. Έτσι, λοιπόν, παραλείποντας άλλα λογοτεχνικά έργα που επίσης λάτρεψα, θα σταθώ στο «Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης», μια ιστορία φιλίας που εξελίσσεται στις φτωχογειτονιές της Νέας Υόρκης και μια γλαφυρή περιγραφή του πώς είναι να φεύγεις από τον τόπο σου και να πηγαίνεις για σπουδές σε μια μητρόπολη. Κατά τη διάρκεια επτά χρόνων οι ήρωες χορεύουν σε ξέγνοιαστα πάρτι, ανακαλύπτουν τον έρωτα και την απώλεια, ενηλικιώνονται. Ξεχώρισα αυτό το βιβλίο γιατί είναι βαθιά συγκινητικό. Αποδεικνύει τι σημαίνει να ζεις με ένταση και αποτελεί έναν ύμνο στη φιλία. Όσο το διαβάζεις, ακούς διαρκώς το σάουντρακ της δική σου ζωής να σιγοπαίζει, ανατρέχεις στους τόπους εκείνους όπου χτίζουμε τις στιγμές μας, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι μιλά για εκείνες τις παρέες που χάνονται στο πέρασμα του χρόνου. Την εποχή που το διάβασα ήμουν πρωτοετής φοιτητής στην Αθήνα. Ταυτιζόμουν με τους ήρωες ως προς το ότι δεν με ένοιαζε τίποτα και είχα την αγωνία για το τι θα έφερνε η επόμενη μέρα. Επίσης, αντιλήφθηκα ότι οι άνθρωποι που δεν υπολόγιζες ήταν αυτοί που σου άλλαξαν την ζωή καθώς και ότι τις μικρές ώρες συμβαίνουν οι πιο μεγάλες και ωραίες μας στιγμές. Τα δάκρυα εναλλάσσονται με τα γέλια, η χαρά με τη λύπη, η συντροφικότητα με τη μοναξιά και, φυσικά, η ζωή με τον θάνατο. Αυτό το βιβλίο ήταν μία από τις αφορμές για να ενθουσιαστώ με όσους βυθίζονται στις εμπειρίες, με εκείνους που ονειρεύονται, παθιάζονται, ταξιδεύουν, σκέφτονται και γλεντούν με τις «μικρές χαρές». Αυτούς που ξέρουν να ακούν και γοητεύονται παρατηρώντας τις ζωές των άλλων. Από την ημέρα που το διάβασα −και το ξαναδιάβασα− το συγκεκριμένο βιβλίο εξακολουθεί να βρίσκεται δίπλα στο κρεβάτι μου για να μου θυμίζει τι πρέπει να θυμάμαι από το παρελθόν, τι να απολαμβάνω στο παρόν αλλά και τι να σχεδιάζω για το μέλλον.
Oνορέ ντε Μπαλζάκ Ονορέ ντε Μπαλζάκ - Χαμένες Ψευδαισθήσεις Μιχάλης Μιχαήλ
Δεν πιστεύω πως ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ έτρεφε οποιοδήποτε είδος συμπόνοιας για τους ήρωες των μυθιστορημάτων του. Διαβάζοντας τα βιβλία του πάντα είχα την εικόνα του να χαμογελά ειρωνικά καθώς περιγράφει τα πάνω και τα κάτω των ανθρώπων μιας κοινωνίας που ίδιος γνώριζε από την καλή κι από την ανάποδη. Ναι, δεν μπορείς να συμπονέσεις τον Λυσιέν Σαρντόν που κάνει χρήση της ομορφιάς του για να «ανέβει» κοινωνικά από την ταπεινή Ανγκουλέμη στο Παρίσι προδίδοντας και καταπατώντας ό,τι όμορφο και αγνό υπήρχε στη ζωή του. Ούτε τη μαντάμ Ντε Μπαρζετόν που ξέρει από την αρχή πού οδηγεί η κάθε της πράξη και τι «αγοράζει» όταν του επιτρέπει να εισέλθει στον κύκλο της, ούτε της υπόλοιπης κοινωνίας του Παρισιού που έφτιαξε έναν ασφυκτικό κώδικα για να διαχωρίζει την ήρα από το στάρι, ένα κοινωνικό σφαγείο όπου άνθρωποι καθόλα έντιμοι και υπέροχοι καρατομούνται σε μια νύχτα απλώς επειδή παρέκκλιναν του κώδικα. Σίγουρα όχι συμπόνοια λοιπόν από έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς στην ιστορία της λογοτεχνίας για αυτούς τους ήρωες μιας κοινωνίας που ο ίδιος απόλαυσε, χρησιμοποίησε και τιμωρήθηκε από αυτήν ―όπως οι ήρωές του― αυστηρότατα μάλιστα. Οι Χαμένες Ψευδαισθήσεις είναι η ιστορία ανόδου και πτώσης του όμορφου, νέου ποιητή Λυσιέν Σαρντόν. Η ιστορία ενός τυχοδιώκτη, ενός αδίστακτου τελικά κοινωνικού αναρριχητή που παρά το απύθμενό του θράσος επιμένει να παραμένει ευαίσθητος. Γύρω από τη βασική ιστορία ξεδιπλώνεται η περιγραφή μιας κοινωνίας που σε λίγα διαφέρει από τη σύγχρονη. Θα διακρίνεις πράγματα που έχεις ζήσει και διαχειριστεί στη δική σου ζωή, στην κοινωνία που ζεις σήμερα. Στις σελίδες του θα δεις την πιο εύστοχη ανάλυση για τη φύση της δημοσιογραφίας και των εκδόσεων, θα πας στο θέατρο, θα μεθύσεις σε καταγώγια και θα δεις τι γίνεται στα μεγάλα σαλόνια. Θα καταλάβεις γιατί το Παρίσι είναι ακόμα μέχρι και σήμερα η πόλη της μόδας όταν διαβάσεις τις περιγραφές και τη σημασία των ρούχων που φορούσε ο καθένας! Κάθε πρόταση είναι ένα κομψοτέχνημα που εκκρίνει τόνους ενεργειας, αν βυθιστείς σε αυτό το ανάγνωσμα, δύσκολα θα το αφήσεις κάτω. Διάβασα το πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα πριν δέκα χρόνια. Την κατάλληλη στιγμή για κοινωνικά μαθήματα θα έλεγε κανείς. Αναγνώρισα χαρακτήρες, κώδικες, συμπεριφορές, έκανα διαπιστώσεις για τη δική μας κοινωνία μα κυρίως απόλαυσα το μεγαλείο αυτού του συγγραφέα που με συγκλόνισε με τον φρενιτιώδη ρυθμό του, τη μαγκιά του. Λάτρεψα και λατρεύω ακόμη το κλείσιμο του ματιού στο φινάλε του βιβλίου. Πόσο μάγκας πρέπει να είσαι και αλήτης για να τελειώνεις ένα τέτοιο μυθιστόρημα γράφοντας πως και οι καλοί τυχοδιώκτες έχουν μερικές φορές το κοκκαλάκι της νυχτερίδας και η τύχη σίγουρα ευνοεί τους τολμηρούς! Αλήτης και ευαίσθητος, πολυγραφότατος, ένας χείμαρος, ο Μπαλζάκ και οι Χαμένες Ψευδαισθήσεις του είναι για μένα ένας πολύ πικρός οδηγός σε όλα όσα ζούμε μέχρι σήμερα.
Λέων Τολστόι - Άννα Καρένινα Γιάννης Κωνσταντινίδης
«Να της διαβάζετε Τολστόι, κ. Τσίτελ» λέει ο «φανατικός της ακρίβειας» καθηγητής Σούστερ στην οικονόμο του που φροντίζει την ανοϊκή γηραιά μητέρα της στο θεατρικό έργο «Πλατεία Ηρώων» του Τόμας Μπέρνχαρντ. Και ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει; Ο Τολστόι είναι μια πανίσχυρη πανάκεια. Η ιαματική δύναμή του δεν αποδίδει μόνο στη γεροντική άνοια, για την οποία με χαρμολύπη τον συστήνει ο Μπέρνχαρντ, αλλά δρα αποτελεσματικότατα σε κάθε μαλάκυνση ή πλήρη υποχώρηση βασικών λειτουργιών όπως η νόηση, η συναισθητική αντίληψη και η ψυχολογική ενόραση. Πόσο μάλλον η «Άννα Καρένινα», το «άγαλμα της ελευθερίας» όλων των μυθιστορημάτων, το opus magnum που υπερβαίνει όλα τα υπόλοιπα, γιγαντιαία κι εκείνα, έργα του Τολστόι, καθότι περιέχει και πόλεμο και ειρήνη κι επιπλέον φέρνει κάθε επική διάσταση των πραγμάτων σε ευέλικτο, πολυμορφικό σχήμα για μια ευπρόσδεκτη, –καθημερινή, γιατί όχι;−, οικιακή χρήση που ξεκουράζει και τονώνει. Η λέξη «διαχρονικό» έχει πλέον απονευρωθεί εντελώς από την μπαναλιτέ της χρήσης της για να μπορεί να περιγράψει το παράδοξο που συμβαίνει με το συγκεκριμένο μυθιστόρημα και τον χρόνο. Η «Άννα Καρένινα» δεν διαπερνά απλώς τα στρώματά του, παρά εισβάλλει σε κάθε εποχή. Για παράδειγμα, αν σήμερα μας απασχολούν περισσότερο τα ζητήματα ταυτότητας φύλου, η «Άννα Καρένινα» καταφθάνει δυναμικά, σαν τον Σούπερμαν που διασχίζει τους αιθέρες, για να μας δώσει καίριες απαντήσεις σχετικά με το ευμετάβλητο του ψυχικού φύλου, περιφρονώντας το βιολογικό. Αφού, ενώπιον των ζηλοτυπιών της φαλλικής Άννας κι αυτός ο ίδιος ο Βρόνσκι ένα κορίτσι ήταν κι αυτός − ένα κορίτσι από το Τέξας που θεωρεί ότι έχει δικαίωμα στα πάντα, που θέλει δικό του κάτι ακραίο, κάτι το μοναδικό (για να αξιοποιήσουμε, προς όφελος της περιγραφής, ένα παλιό τραγούδι των Eurythmics, σε εξωφρενικά ελεύθερη απόδοση). Η μεγαλύτερη ευχαρίστηση όμως προέρχεται από το ότι η «Άννα Καρένινα» κάνει τον αναγνώστη «δούλο» της. Με τρόπο μαγικό τού επιβάλει μια θέση υπηρέτη, διακριτικά παρόντα σε κάθε σκηνή της αφήγησης. Όμως υπηρέτη κατά τα ρωσικά πρότυπα, που είναι μέλος της οικογένειας και δεν θα διστάσει να αρνηθεί τις υπηρεσίες του όταν διαφωνήσει με κάτι κι ας ρισκάρει να φάει αρκετές βουρδουλιές. Για παράδειγμα, μπορεί να απευθυνθεί στον Στίβα και να του πει: «Φτάνει πια τόσο φαΐ! Αφού είπατε ότι δεν πεινάτε κι ότι θα κάτσετε στο τραπέζι μόνο για λίγη παρέα στον Λέβιν. Κι εδώ, τρεις σελίδες παρακάτω, έχετε καταβροχθίσει μενού επτά πιάτων, με πολλά παστά και τυριά. Πού νομίζετε ότι θα σας οδηγήσει όλο αυτό, Στίβα;». Ή τσιτώνοντας τα στρωσίδια της κρεβατωμένης από ψυχοσωματικά Κίττι, ο αναγνώστης μπορεί να της απευθυνθεί ευθαρσώς: «Χελόου, Κίττι! Πώς γίνεται, κοπέλα μου, να έχεις ως ισοβαρή τραύματα μέσα στην καρδούλα σου το ότι η Άννα σού έκλεψε τον Βρόνσκι και το ότι εμφανίστηκε στο πάρτι με μαύρο φόρεμα;». Επιπλέον, απλώς παρατηρώντας την πριγκίπισσα Μπέτσι Τσέρβαγια, ο αναγνώστης μπορεί να αποκτήσει γνώσεις επιπέδου μπάτσελορ σε σημαντικά για τις μέρες μας γνωστικά πεδία, όπως το Μάνατζμεντ, το Διεθνές Δίκαιο του Πιο Ισχυρού, οι Δημόσιες Κανιβαλικές Σχέσεις και η Ανθρωπολογία. Κυρίως, όμως, ο αναγνώστης μπορεί να παρατηρήσει την αθόρυβη τουρμπίνα εν ενεργεία που αποτελεί η ενόρμηση του θανάτου στην Άννα, η οποία ήδη από την πρώτη της άφιξη στη Μόσχα, όπου τυχαία γίνεται μάρτυρας του δυστυχήματος στον σιδηροδρομικό σταθμό, καταλήγει ασυνείδητα σε ένα: «Μμμμ! Pas mal! Να κάνεις ό,τι πρέπει για να σε κόψει τρένο! Pas mal! Σκέτη απόλαυση!».
Frank Herbert - Dune Μαρία Παππά
Έχω πολλά αγαπημένα βιβλία, οπότε είναι δύσκολο να πω ότι κάποιο με έχει επηρεάσει περισσότερο από άλλα. Σίγουρα όμως η επιστημονική φαντασία δεν θα γινόταν αγαπημένο μου είδος αν δεν έπεφτε στα χέρια μου το «Dune» του Frank Herbert κάποια στιγμή. Δεν ξέρω αν γι' αυτό ευθύνεται ο Ντέιβιντ Λιντς. Όσο κι αν το βρίζουν, όσο και αν ο ίδιος δεν θέλει να θυμάται ότι το σκηνοθέτησε, το «Dune» είναι μια σπουδαία ταινία και η μόνη που πιάνει το μελλοντολογικό και απόκοσμο σύμπαν του Herbert ακριβώς επειδή είναι τόσο απόκοσμο. Αν και φαντάζομαι ότι πιο πολύ με τράβηξε η θέα στο εξώφυλλο ενός τεράστιου σκουληκιού που ξεπροβάλλει από την άμμο και η βαρεμάρα και αδιαφορία μου για οτιδήποτε από τη χίπστερ λογοτεχνία κυκλοφορούσε εκείνη την εποχή. Ο Herbert συνέλαβε την ιδέα για το βιβλίο όταν ετοίμαζε ένα άρθρο για τους αμμόλοφους του Όρεγκον. Ήταν το πρώτο μεγάλο οικολογικό βιβλίο επιστημονικής φαντασίας και πραγματεύεται θέματα όπως η πολιτική, η ανθρώπινη εξέλιξη, η εξουσία και η θρησκεία. Είναι συναρπαστικό. Το «Dune» ακολούθησαν 5 βιβλία. Δεν είναι όλα το ίδιο καλά, αλλά όλα μαζί αποτελούν το μοναδικό όραμα ενός συγγραφέα που δεν έγραφε ανοησίες αλλά έθετε βαθιά ερωτήματα για την ανθρώπινη φύση. Αν το «Dune» δεν ήταν επιστημονική φαντασία, αυτήν τη στιγμή θα θεωρούνταν από τα κορυφαία αμερικανικά κλασικά μυθιστορήματα.
Γιάννης Ξανθούλης - Του φιδιού το γάλα Χριστίνα Γαλανοπούλου
Αν η πρόθεσή σου είναι να είσαι ειλικρινής, το να αποκαλύψεις το αγαπημένο σου βιβλίο είναι παγίδα. Σε μια λίστα των 10 κάνεις επίδειξη και μέσα παραχώνεις κι εκείνο που σε πείραξε, σε «χάλασε», σε άλλαξε. Πολλοί θα το δουν, λίγοι θα το μυριστούν. Ή, σε πιο αθώα κατάσταση, δεν σε φτάνουν τα 10 κι αγωνίζεσαι να διαλέξεις, χωρίς να αδικήσεις, ό,τι σε μεγάλωσε. Βάζεις Ροθ με Καραγάτση και Φλομπέρ, βάζεις Μοπασάν με Μπίχνερ και (Ντίτερ) Προκόφ, βάζεις Παπαδιαμάντη και Βενέζη, κατεβαίνεις με φόρα στους σύγχρονους και βουαλά Αλλά δεν γίνεται. To «ένα» βιβλίο σε εκθέτει λίγο, σε γδύνει, σε μαδάει σχεδόν. Ας είναι. Προσωπικά, πάντα επιστρέφω με θυμό και λίγη στενοχώρια στο καλύτερο, κατ' εμέ, του Γιάννη Ξανθούλη, «Του φιδιού το γάλα». Γιατί σε μια εποχή (στα μισά σχεδόν των '00s) που ήταν πολύ της μόδας η συναισθηματική φλυαρία και όλο αυτό το γλυκερό lifestyle κίνημα, μ' έμαθε ότι είναι ok να μην είσαι εκδηλωτικός, κι ας σε σκοτώνουν τα αισθήματά σου. Ότι μπορείς να αγαπάς και να μισείς τα φυτά (το ίδιο έπαθα και με τον «Τούρκο στον κήπο») και τα σπαρτά με ένταση αντάξια των ανθρώπων. Ότι –τι να γίνει;− υπάρχουν και σκοτεινά μυστικά και αιματηρές πλευρές μας και ότι τα άγρια φυτρώνουν δίπλα στα ήμερα − νόμος. Κι ότι το να μη θυμάσαι, το να χάνεις τη μνήμη σου −για το οποίο τόσο πασχίζουν ενημερωτικοί μηχανισμοί, τηλεοπτικοί κονφερασιέ, ακόμη και θεσμοί σήμερα− θα είναι πάντα ό,τι πιο τραγικό μπορεί να συμβεί σε καλούς και κακούς ανθρώπους. Αυτά, συν το γεγονός ότι με έσπρωξε να σκαλίσω λίγο παραπάνω τα του (υπέροχου) γιαπωνέζικου κινηματογράφου και ότι με σιγούρεψε ότι ο Γερμανός ηθοποιός Χορστ Μπούχολτς δεν ήταν αποκύημα της φαντασίας μου (σ.σ. τον βλέπετε στο εξώφυλλο). Είχαν πέσει καβγάδες με συμφοιτητές για το ότι όντως υπήρξε.
Παύλος Μάτεσις - Η μητέρα του σκύλου Μ. Ηulot
Η αφέλεια και η απλότητα με την οποία η Ραραού αφηγείται σε πρώτο πρόσωπο την ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας μέσα από γεγονότα πραγματικά, που στο μυαλό της μετατρέπονται σε φαντασιώσεις και αυταπάτες, την καθιστούν μια συγκλονιστική ηρωίδα. Μια γυναίκα χαμηλής νοημοσύνης, αλλά υψηλής συναισθηματικότητας, που μέσα από την αριστοτεχνική γραφή του Μάτεσι αποκτάει υπόσταση με έναν λόγο λαϊκό και ανάλαφρο, που ρέει απολαυστικά και σε κάνει να μειδιάς συνεχώς από αμηχανία, διαβάζοντας απανωτά αλήθειες τολμηρές, θλιβερές, αστείες αλλά και αβάσταχτες. Μπορεί να μην είναι το αγαπημένο μου βιβλίο, να μην είναι το καλύτερο που έχω διαβάσει, αλλά είναι το βιβλίο που έχω διαβάσει περισσότερες φορές απ' οποιοδήποτε άλλο έχω αγοράσει και, τις περισσότερες φορές, το πρώτο που μου έρχεται στο μυαλό όταν κάποιος μου ζητάει να του δανείσω κάτι να διαβάσει.
Alan Moore & Dave Gibbons - Watchmen Γεωργία Παπαστάμου
Το «Watchmen» έχει χαρακτηριστεί πολλές φορές ως το καλύτερο graphic novel όλων των εποχών. Στον κόσμο που δημιούργησαν ο Alan Moore και o Dave Gibbons είμαστε στο 1985. Ο Νίξον είναι ακόμα Πρόεδρος και οι ΗΠΑ έχουν ουσιαστικά κερδίσει τον Ψυχρό Πόλεμο. Πρωταγωνιστές, μια ομάδα νευρωτικών, ξεχασμένων, σχεδόν συνταξιοδοτημένων υπερ-ηρώων. Στο ξεκίνημα της ιστορίας ένας απ' αυτούς, ο Comedian, δολοφονείται και αυτό που αρχίζει ως μία κλασική υπόθεση μυστηρίου εξελίσσεται σε μια εκπληκτικά πυκνή ιστορία με ισόποσες δόσεις ρεαλισμού, ιδιοφυΐας, ομορφιάς και θλίψης. Τόνι Μόρισον - Τζαζ Μαρία Δρουκοπούλου Πάνε πολλά χρόνια που διάβασα το «Τζαζ» της Τόνι Μόρισον και μπορεί κάθε τόσο να επανέρχομαι για να φρεσκάρω τις λεπτομέρειες της ιστορίας της Bάιολετ και του Τζο Τρέις, αλλά η ατμόσφαιρα που δένει τις ζωές τους είναι κάτι που θυμάμαι πάντα με την ένταση της πρώτης ανάγνωσης. Σαν να ακούς τον ιδιόρρυθμο, άναρχο και ταυτόχρονα σοφά καθοδηγούμενο προς μια λυτρωτική κορύφωση σκοπό της τζαζ, η αφήγηση παρακολουθεί τους ήρωες στο παρελθόν και στο παρόν τους, αφήνοντας την αυτοσχεδιαστική ελευθερία της μουσικής να ορίσει τη συμπεριφορά και τη ζωή τους, περνώντας τους μέσα από δρόμους που δεν ακολουθούν πάντα την ευθεία της λογικής αλλά παρεκκλίνουν προς το μονοπάτι του μαγικού ρεαλισμού στον οποίο, χρόνια πριν, ο Τενεσί Ουίλιαμς είχε δομήσει έναν άλλο, «γυάλινο», θεατρικό, όχι πεζογραφικό, κόσμο. Κι αυτός είναι ένας ακόμα λόγος που ξεχωρίζω το συγκεκριμένο βιβλίο: γιατί σε αφήνει να παρακολουθείς τα τεκταινόμενα μέσα από τον διάφανο τέταρτο τοίχο της θεατρικής σκηνής, όπου η αφήγηση, ευέλικτη στη χρονική εναλλαγή, αφήνει το στοιχείο του υπερβατικού να επικρατήσει αβίαστα, αποκαλύπτοντας το συναισθηματικό βάρος που φέρει η προσωπική ιστορία κάθε ήρωα.
Mάρσελ Προυστ - Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο Χρήστος Παρίδης
Καθώς μεγαλώνω πια επικίνδυνα, είναι σαφές ότι η μνήμη μου, αν δεν με εγκαταλείπει, σίγουρα αδυνατίζει. Ή μήπως είναι το ίδιο; Στο ερώτημα ποιο είναι το πιο αγαπημένο μου βιβλίο, βρέθηκα στη δυσάρεστη θέση να ομολογήσω ότι όλα εκείνα τα βιβλία σημαντικών ή λιγότερο σημαντικών συγγραφέων που με έχουν συνεπάρει κατά καιρούς ανήκουν στη μακρινή πια εποχή της νιότης και σχεδόν συνειδητά έχω αρνηθεί να τα ξαναδιαβάσω. Λάθος! Κανένα κλασικό βιβλίο δεν πρόκειται να χάσει την αξία της ανακάλυψης σε μια δεύτερη ή τρίτη ανάγνωση. Φυσικά, δεν έχει την ευκολία της ποίησης στην οποία επιστρέφεις ευκολότερα. Τι είναι να ανοίξεις έναν Καβάφη, έναν Ντ. Χ. Λόρενς ή τον Έλιοτ και να επιλέξεις συγκεκριμένα ποιήματα; Ένα μυθιστόρημα είναι όντως δυσκολότερο να το ξαναδιαβάσεις στα όρθια, εκτός αν επιλέξεις μερικές σελίδες. Σκέφτηκα ότι αν κατά καιρούς επιστρέφω σε σελίδες ενός σημαντικού μυθιστορήματος, αυτό δεν είναι άλλο από το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ. Όταν αγόρασα τον πρώτο τόμο της ελληνικής έκδοσης, το «Από τη μεριά του Σουάν» στη μετάφραση του Παύλου Ζάννα από τις εκδόσεις Ηριδανός, έμεινε αρκετό καιρό δίπλα στο κρεβάτι, σαν να φοβόμουν να το ανοίξω. Αλλά όταν επιτέλους το άνοιξα, έπαθα ακριβώς το ίδιο με αυτό που έπαθε ο Ζενέ όταν έπεσε στα χέρια του τυχαία στη φυλακή. Διάβασε την πρώτη φράση από τον «Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών» και είπε στον εαυτό του: «Μπορώ να μείνω ήσυχος. Θα ανακαλύπτω το ένα θαύμα μετά το άλλο». Ο Προυστ με έκανε όντως να μη θέλω να τελειώσει ποτέ αυτό που διάβαζα. Αγόρασα σταδιακά όλους τους τόμους και σταμάτησα μόνο όταν σταμάτησε η ροή λόγω του θανάτου του Ζάννα. Φυσικά, έσπευσα να προμηθευτώ το τελευταίο βιβλίο «Ο ξανακερδισμένος χρόνος» σε μετάφραση των Ανδρικόπουλου-Δημουλά που είναι η πεμπτουσία της φιλοσοφίας του Προυστ, ο οποίος το έγραψε πριν γράψει όλη την ενδιάμεση αφήγηση που αποτελεί το πλήρες έργο. Οι εκπληκτικής ακρίβειας παρατηρήσεις του, η ψυχογραφία όχι απλώς των ανθρώπων αλλά μιας τάξης και μιας εποχής, το απίστευτης οξυδέρκειας χιούμορ, οι κυνικές διαπιστώσεις για τη ζωή, οι έκπληκτες αντιδράσεις ενός νέου που ανακαλύπτει το νόημα των πραγμάτων, τα τερτίπια του έρωτα (που όμως σε σπαζοκεφαλιάζει, αφού δεν αποκαλύπτεται η φύση του), η ιλαροτραγική αριστοκρατία και οι απόκρυφες πλευρές της, το πολιτικό φόντο των αρχών του 20ού αι. και του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όλα εκείνα που το ανάγουν σε μια συναρπαστική τοιχογραφία του κόσμου του −αλλά με έναν τρόπο και του δικού μας− με κατέκτησαν σελίδα-σελίδα, χωρίς να κουραστώ ούτε λεπτό. Κι όποτε ανοίγω, ακόμα και τυχαία, έναν από τους 12 τόμους που εξακολουθώ να διατηρώ καλά κρυμμένους στη βιβλιοθήκη μου, νιώθω ξανά εκείνη τη μεγάλη ευφορία που ένιωσα κατά την πρώτη μου επαφή με το σπουδαίο αυτό έργο.
Κωστής Παπαγιώργης - Γεια σου, Ασημάκη Δημήτρης Πολιτάκης
Να επιλέξεις αγαπημένο βιβλίο είναι πολύ πιο ζόρικο και από αγαπημένο δίσκο ή αγαπημένη ταινία − μοιάζει και τόσο απελπιστικά είδος υπό προστασία πλέον το βιβλίο, που η διαδικασία σε βάζει με το ζόρι σε μια δραματικά εύθραυστη αντίληψη. Έτσι κι αλλιώς, όμως, αγαπημένο βιβλίο σήμαινε πάντα κάτι σαν προσωπικό ευαγγέλιο/μανιφέστο/μοντέλο γραφής (και ζωής κατ' επέκταση). Υπ' αυτή την έννοια, θα επέλεγα (σήμερα αλλά και πολλές μέρες του χρόνου) από τα ελληνικά βιβλία που έχω αγαπήσει το «Γεια σου, Ασημάκη» του Κωστή Παπαγιώργη −ντρέπομαι που γράφω άμα σκέφτομαι τον Παπαγιώργη, αλλά τι να κάνουμε τώρα− που επίσημα είναι ένας συγκινητικά καλογραμμένος και πολύτιμος φόρος τιμής στο πνεύμα του πρόωρα χαμένου φίλου του Χρήστου Βακαλόπουλου (επίσης αγαπημένου γραφιά, μεταξύ άλλων ιδιοτήτων του), αλλά συγχρόνως περισσότερο μια μπαλάντα (με τη λογοτεχνική έννοια) για έναν ιδανικού τύπου μποέμ μπεκιάρη αυτής της πόλης, παλαιότερο και σύγχρονο, αν και το είδος δοκιμάζεται άσχημα όσο περνούν τα χρόνια για ευνόητους λόγους. Η έκδοση είναι σε πολυτονικό, που τότε που βγήκε (1993) έμοιαζε λίγο μάταιος φετιχισμός, αλλά τώρα έχει ένα νόημα, με την έννοια ότι δεν μπορεί να παρουσιαστεί έτσι στο Ίντερνετ, εκτός αν κάνεις ειδικό κόπο. Δεν έχει να κάνει πάντως, η ουσία παραμένει αυτά τα εξαίσια, μακροσκελή αλλά περιούσια, οριστικά και ακριβή αποφθέγματα που αναπτύσσει ο Παπαγιώργης και είναι για να λιποθυμάς: «Ευνοούμενος όσο και θύμα του χρόνου, ο καθένας μας αναγκάζεται με τα χρόνια να παραδεχτεί ότι το μυστικό της ζωής δεν βρίσκεται στη μετατόπιση αλλά στη διαδοχή. Με κάθε νέα φέτα που προστίθεται στο μέγα ακορντεόν των παρωχημένων ημερών η μουσική βελτιώνεται, αλλά πάντα προς το λυπηρότερο. Αργά ή γρήγορα, και συνήθως αργά, με τη ζεματισμένη αίσθηση του ανθρώπου που συνειδητοποιεί ότι λούζεται τις κατάρες το διαπιστώνουμε ότι –φτηνές ή ακριβές– οι αγάπες με το εφήμερο καταλήγουν, τελικά, σε προσωπικά δράματα. Το σ' αγαπώ - σε μισώ με τη νύχτα και τους δημόσιους χώρους της Αθήνας, παρότι δείχνουν να είναι κινήσεις σε έναν τεράστιο θάλαμο αναμονής, ένα συλλογικό διαμέρισμα για δύστροπες ψυχές που χρήζουν βοηθείας και συμπαραστάσεως, ουσιαστικά αντιπροσωπεύουν μια πλήρη συνενοχή με το φρούδο νόημα των ημερών».
Τζέφρι Ευγενίδης - Middlesex Θοδωρής Αντωνόπουλος
Πώς να ξεχωρίσω ένα μόνο αγαπημένο βιβλίο; Θα μνημόνευα τουλάχιστον μία ντουζίνα. Περιοριζόμενος όμως στη λογοτεχνία –που, αλίμονο, δύσκολα αδειάζω να της αφιερωθώ πια− και ειδικά την πιο πρόσφατη, το βραβευμένο με Πούλιτζερ «Middlesex» του Τζέφρι Ευγενίδη (2003) θα επέλεγα, σίγουρα με «κλειστά μάτια». Τόσο για την εξαίσια, απολαυστική, απέριττη στην πολυπλοκότητα των αναφορών και των νοημάτων της γραφή του (ευτύχησα να το διαβάσω στο αγγλικό πρωτότυπο) όσο και για την πρωτότυπη, συναρπαστική, επικών διαστάσεων μυθοπλασία του − η κεντρική ηρωίδα Καλλιόπη Στεφανίδη, κόρη Μικρασιατών προσφύγων στο Ντιτρόιτ, ανακαλύπτει στην εφηβεία της με τρόπο θαυμαστό ότι είναι ουσιαστικά αγόρι –ο Καλ−, ξετυλίγοντας μαζί με τη δική της πορεία προς τη συνειδητοποίηση της πραγματικής της φύσης το «κουβάρι» μισού και πλέον αιώνα νεοελληνικής και –κυρίως− αμερικανικής ιστορίας: Μεγάλη Ιδέα, Μικρασιατική Καταστροφή, μαζική μετανάστευση, αμερικανικό όνειρο, ποτοαπαγόρευση, μαφία, φυλετικές ταραχές, '60s, σεξουαλική επανάσταση... Ο δαιμόνιος Ευγενίδης «ανακατεύει» εμπνευσμένα και με τρόπο διαλεκτικό επιθυμίες, έμφυλες ταυτότητες, ερμαφροδιτισμό, δεισιδαιμονία, επιστήμη, παράδοση, νεωτερικότητα, αμφισβήτηση, θέτει έξυπνα σε νέες ατραπούς τα ερωτήματα του γενετικού προκαθορισμού, του πεπρωμένου και της ελεύθερης βούλησης, δίχως να παγιδευτεί στο εύκολο κήρυγμα, την καταγγελία ή το δράμα – με όλες τις αντιξοότητες, τα πράγματα εξελίσσονται τόσο φυσικά όσο θα έπρεπε να είναι, κάνοντας τον αναγνώστη να ταυτιστεί τόσο με τον κεντρικό του ήρωα-ηρωίδα, ώστε η «λύτρωση» στο τέλος να αφορά εξίσου και τους τρεις. Τζέφρι Ευγενίδης - Middlesex Αλέξανδρος Διακοσάββας Tο «Middlesex» του Τζέφρι Ευγενίδη νικά, κυρίως λόγω των ασύμβατα γοητευτικών θεματικών του Tο «Middlesex» του Τζέφρι Ευγενίδη νικά, κυρίως λόγω των ασύμβατα γοητευτικών θεματικών του Λίστες με «τα καλύτερα», λίστες με «τα πιο αγαπημένα», λίστες αναθεωρημένες με προσθήκες και αφαιρέσεις που συνήθως προκύπτουν στο τέλος κάθε χρονιάς ή σεζόν, αλλά όταν συνοδεύονται από τη φράση «όλων των εποχών» εκεί το πράγμα δυσκολεύει. Υποθέτω ότι «το πιο αγαπημένο μου βιβλίο» οφείλει να με έχει συνεπάρει, να με έχει διαλύσει, να μου έχει δημιουργήσει νέες επιθυμίες, να μου έχει αλλάξει έστω και λίγο τον τρόπο σκέψης. Θεωρητικά, μάλλον έχει συνδεθεί με κάποια ιδιαίτερη στιγμή της ζωής μου, ώστε να μεγεθύνονται όλα τα συναισθήματα που μου γέννησε η ανάγνωσή του, ενώ πρέπει να το έχω διαβάσει περισσότερες από μία φορές ή να ήταν τόσο έντονη η εμπειρία της ανάγνωσής του που να μην αντέχω να την επαναλάβω. Υπό αυτό το πρίσμα, η τελική μου επιλογή θα ήταν διαφορετική, αλλά για να καταχωριστεί κάτι ως «το πιο αγαπημένο σου», οφείλεις μάλλον να του δώσεις και χρόνο για να «καθίσει» μέσα σου, να ριζώσει και να αποκτήσει επάξια την πρωτιά, τουλάχιστον για ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Γι' αυτό το «Middlesex» του Τζέφρι Ευγενίδη νικά, κυρίως λόγω των ασύμβατα γοητευτικών θεματικών του: Μικρασιατική Καταστροφή, αμερικανικό όνειρο, βιολογία, ταυτότητα φύλου, ενηλικίωση, όλα αυτά δοσμένα απλά, αλλά όχι απλοϊκά, με πρόζα και πλοκή συναρπαστική, αλλά όχι δαιδαλώδη, με γλώσσα και αφήγηση ιδιαίτερη, αλλά όχι επιδεικτική. Και μετά είναι ο Καλ και αυτός ο τόσο παρεξηγημένος χαρακτηρισμός για «το μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα» και το Ντιτρόιτ, αχ, το Ντιτρόιτ! Τέλος πάντων, 750 σελίδες και δεν μπορούσα να το αφήσω από τα χέρια μου.
Γκιγιόμ Απολινέρ - Οι έντεκα χιλιάδες βέργες Μερόπη Κοκκίνη
Η ερωτική λογοτεχνία ήταν πάντα ένα από τα αγαπημένα μου είδη. Από τη «Φιλοσοφία στο μπουντουάρ» του Μαρκήσιου ντε Σαντ και την «Ιστορία του ματιού» του Ζορζ Μπατάιγ μέχρι το «Μυστικό Ημερολόγιο 1836-1837» του Αλεξάντερ Πούσκιν και τον «Μεγάλο Ανατολικό» του Ανδρέα Εμπειρίκου. Αυτά τα βιβλία τα έβρισκα −και ακόμα τα βρίσκω− συναρπαστικά όχι μόνο για την έξαψη που προκαλούν αλλά κυρίως γιατί κρύβουν τόλμη και απελευθερώνουν. Αυτό που θεωρώ όμως πραγματικά αξεπέραστο είναι οι «Έντεκα χιλιάδες βέργες» του Γκιγιόμ Απολινέρ. Το βιβλίο αυτό ανήκει στην κατηγορία της ερωτικής λογοτεχνίας, αλλά, όπως όλα τα έργα του Απολινέρ, είναι πολύ περισσότερα από αυτό. Βασικά, είναι κυρίως ένα έργο πολιτικό που χρησιμοποιεί τον σαρκασμό και το χιούμορ για να μιλήσει για τον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του 1905 μέσα από απίστευτα δυνατές πορνογραφικές σκηνές που περιέχουν νεκροφιλία, κτηνοβασία, σαδισμό, μαζοχισμό, παιδοφιλία, ετεροφυλοφιλικές και ομοφυλοφιλικές ερωτικές πράξεις. Δεν υπήρξε ποτέ ευπρόσδεκτο κοινωνικά, ούτε μέχρι σήμερα. Αρχικά δεν το υπέγραψε ο Απολινέρ, ακριβώς λόγω των ανήθικων και ακραίων περιγραφών που περιέχει, ενώ πρωτοκυκλοφόρησε το 1906 στη Γαλλία, όπου ήταν απαγορευμένο μέχρι το 1970. Ο Πάμπλο Πικάσο, φίλος του Απολινέρ, έλεγε: «Είναι το ωραιότερο βιβλίο όλων των εποχών και, εν πάση περιπτώσει, είναι ένα βιβλίο εκπληκτικά παρανοϊκό, γραμμένο με τρελό κέφι και απόλυτη ελευθερία σκέψης που μεταμορφώνει τον ρωσο-ιαπωνικό πόλεμο του 1905 σε ένα φοβερό σαδομαζοχιστικό θέατρο». Εγώ αγαπώ αυτό το βιβλίο κυρίως για το χιούμορ του και για την ηδονή που προσφέρει, όχι η πορνογραφία, αλλά η ελευθερία της σκέψης.
Ντύλαν Τόμας - Κάτω από το Γαλατόδασος Στάθης Τσαγκαρουσιάνος
Όταν μπορούσα ακόμα να αλλάζω, υπήρξε ένας συγγραφέας που με άλλαξε. Ο Ντύλαν Τόμας. Ήταν ένα μικρό, πράσινο βιβλίο ενός οίκου που δεν υπάρχει πια (εκδ. Ερμείας). Τίτλος: Κάτω από το Γαλατόδασος. Και μετά, ένα άλλο με τέσσερα σύντομα διηγήματά του από το Portrait of the artist as a young dog - χάλια μετάφραση, αλλά τη δουλειά της την έκανε. Πρωτοετής στη Νομική, προβλήματα και όνειρα, στριμωξίδι μέσα κι έξω. Ένιωθα ότι δεν με καταλαβαίνει κανείς. Ώσπου διάβασα το Γαλατόδασος - και ένας ανεμοστρόβιλος με πήρε και με σήκωσε σε μια χώρα από όπου δεν γύρισα ποτέ. Κυριολεκτώ. Στη χώρα του εαυτού μου. Η πραγματικότητα σκίστηκε, σαν αλλεπάλληλα σεντόνια, και είδα από πίσω έναν τόπο όπου ήμουν αποδεκτός, για πρώτη φορά. Το αίσθημα μιας τέτοιας ορμής και ευεργεσίας ήταν (και είναι) το πιο κοντά σε μαγεία που ένιωσα ποτέ στη ζωή μου - αν εξαιρέσουμε τον έρωτα και ορισμένες ταινίες. Αγάπησα τις φράσεις, τις λέξεις και τα γράμματα εκείνης της μονοτυπίας εμμονικά: τις διάβαζα μεγαλόφωνα, παράφορος και βασικά ανακουφισμένος - γιατί ό,τι νόμιζα λόξες μου τα είχε υψώσει η ποίηση σε νόημα της ύπαρξης, σε τρόπο για να ζεις και όλα αυτά που με είχαν πληγώσει είχαν πληγώσει και άλλους, παιδιά της Ουαλίας με γδαρμένα γόνατα και ευπαθή καρδιά. Το βράδυ αποκοιμιόμουνα πάνω στις φτέρες του Laugharne (που προφέρεται Ι-α-αρν), στις αμμουδιές του Τοwy (που προφέρεται Το-ι-ι), μαζί με κέλτικα τραγούδια, ποτάμια ουίσκι και το πρώτο αληθινό αίσθημα ελευθερίας που ένιωσα στη ζωή μου. Την ελευθερία που νιώθεις όταν κεντράρεις την εικόνα σου και ψιλοκαταλαβαίνεις ποιος είσαι. Είναι σαν τη στιγμή που κάνεις τιλτ και όλα φωταγωγούνται. Η μαγεία με τον Ντύλαν Τόμας κρατάει ακόμα. Έχουν συμβεί κι άλλες αποκαλύψεις με χαρακτηριστικά μαγείας: ο Κάλβος, ο Σαχτούρης, ο Σολωμός, η Γιουρσενάρ- ο μέγας Μπαλζάκ. Αλλά εκείνη η φάση δεν επαναλήφθηκε. Ούτε χρειάζεται. Γιατί με το βιβλίο που σε άλλαξε, ζεις διά βίου. Δεν είμαι πια και τόσο ευεπίφορος στα θαύματα. Αλλά αν ξανάσυμβεί, ξέρω ότι θα' ναι πάλι από βιβλίο...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου