Γυναίκες από τη Συρία μετρούν τις απώλειες με μικρές προσωπικές τους επαναστάσεις κι αποκαλύπτονται μπροστά στην κάμερα. Μια Ελληνίδα χορογράφος, μέσα από μια επίπονη σωματική ερμηνεία, καταφέρνει σε επτά λεπτά να εκφράσει τους χαρακτήρες της «Αντιγόνης».
Τρεις Ελληνες εικαστικοί δένουν τον μύθο με πρόσωπα σημερινά κι αναζητούν ερμηνείες. Μια Ελληνίδα σκηνοθέτρια προσπαθεί μέσα από τέσσερις ολυμπιονίκες σκιέρ να μιλήσει για το τι σημαίνει να πληρώνεις το κόστος των παθών σου. Ενας 25χρονος Αμερικανός που τα βράδια ντύνεται ντραγκ κουίν επιχειρεί να παραλληλίσει τις ιδέες της Αντιγόνης με τη σύγχρονη παθογένεια της αμερικανικής κοινωνίας.
«Antigone in Ferguson», η παράσταση της λήξης |
Ηθοποιοί του Χόλιγουντ πλαισιωμένοι από μια υπέροχη και συγκινητική χορωδία απήγγειλαν στίχους του Σοφοκλή προσπαθώντας να ξορκίσουν την τραγωδία στο Φέγκιουσον μέσα από ένα έργο που γράφτηκε πριν από αιώνες. Η «Αντιγόνη», λοιπόν, ήταν η πρωταγωνίστρια στο φετινό Φεστιβάλ «Antigone Now», που διοργάνωσε το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης.
Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον περσινό «Νάρκισσο», Ελληνες πρωταγωνιστές, διεθνείς εικαστικοί, προσωπικότητες της παγκόσμιας σκηνής αναμετρήθηκαν με τόλμη και ανάμεικτα συναισθήματα με ό,τι μπορεί να σηματοδοτεί σήμερα η απόφαση μιας νέας κοπέλας να σταθεί άξια απέναντι στο καθήκον, να ερμηνεύσει τη δημοκρατία με τις δικές της προσταγές, να μην προδώσει τον εαυτό της.
Για την Αντιγόνη ήταν η αδιαπραγμάτευτη ταφή του αδελφού της Πολυνείκη, για όλους όσοι συμμετείχαν στο φεστιβάλ η άνιση μάχη με την τύχη, η δίψα για ζωή, η τόλμη για επανάσταση και συλλογική δράση, το κατηγορώ απέναντι στο σύστημα, η αποτύπωση της ωμής πραγματικότητας.
Επί πέντε μέρες, γύρω από την 5η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, το Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο επιχείρησε με μουσικές, θεατρικές, χορευτικές και εικαστικές εκδηλώσεις όχι μόνο να εξηγήσει τις πολλαπλές ερμηνείες ενός τραγικού προσώπου αλλά κυρίως να ανιχνεύσει τις σημερινές αναφορές.
Σε μια πόλη που πάντα σου αφήνει την αίσθηση ότι όλα είναι δυνατά -πόσο μάλλον στον χώρο των τεχνών-, σε μια χώρα που ετοιμάζεται να μετρήσει τα δημοκρατικά της αποθέματα απέναντι στο φάντασμα του Ντόναλντ Τραμπ, σε μια κοινωνία που δυστυχώς κρατά ακόμα άλυτα τα θέματα ισότητας, το Olympic Tower έγινε αποδέκτης ισχυρών μηνυμάτων από διαφορετικά σημεία του πλανήτη.
«Εστιάζοντας στην ιστορία της Αντιγόνης για τη βαθύτερη κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός έχει διαμορφώσει και εμπλουτίσει τις σύγχρονες αξίες και τα ήθη, το φεστιβάλ τροφοδοτεί έναν παγκόσμιο διάλογο για την πληθώρα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε σήμερα», σχολίασε σχετικά με το φεστιβάλ ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνης Παπαδημητρίου.
«Η αγάπη της Αντιγόνης για τον αδελφό της, το αίσθημα του καθήκοντος και το θάρρος της να αντισταθεί σε ισχυρές δυνάμεις, ιδιαίτερα ως γυναίκα, την καθιστούν ένα αξιοθαύμαστο πρόσωπο. Η ηρωική ιστορία της αντιστοιχεί σε πολλά από τα σύγχρονα κρίσιμα θέματα, όπως οι διαμάχες γύρω από την εξουσία, τα δικαιώματα των γυναικών, οι κοινωνικοί κανόνες, η μετανάστευση».
Oλες αυτές οι ιστορίες άρχισαν να ξεδιπλώνονται από τη βραδιά των εγκαινίων (12/10) που το λόμπι του Ιδρύματος είχε γεμίσει ασφυκτικά με ακαδημαϊκούς, προσωπικότητες από τη νεοϋορκέζικη σκηνή, γνώριμα πρόσωπα (από τον Γιώργο Λούκο και τον Νίκο Καραθάνο ώς τη Φιόνα Σο, τον Βρετανό ακαδημαϊκό Σάιμον Κρίτσλεϊ και τον μέχρι πρότινος καλλιτεχνικό διευθυντή του Φεστιβάλ «Luminato» του Τορόντο, Γιον Γουάισμπροτ, ο οποίος μας αποκάλυψε ότι θα είναι ο επιμελητής του επόμενου φεστιβάλ με θέμα τον «Διόνυσο»).
Στη σκηνή πρώτη ανέβηκε η αναγνωρισμένη καλλιτέχνις Κάρι Μέι Γουίμς -σύμφωνα με τους «New York Times», «μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες καλλιτέχνιδες που επιλέγουν να δημιουργούν στο όριο μεταξύ τέχνης και πολιτικής».
Μέσα από τραγούδι, κείμενα που επέλεξε, προβολές βίντεο και τις ερμηνείες των τραγουδιστών (Αλίσια Χολ Μόραν, Ιμανι Ουζούρι και Ελίζα Ντέιβις) επισήμανε τη σημασία της Αντιγόνης στη σύγχρονη ιστορία.
Πλάι στους μουσικούς, η επιβλητική εγκατάσταση της Αλεξάνδρας Κεχαγιόγλου (ένα μεγάλο υφαντό χαλί που ονόμασε «Repoussoir for a New Perspective») τόνιζε μια διαφορετική «ύφανση» της τραγωδίας, εμπνευσμένη από το τοπίο της Μήλου. Ενώ η πρωτότυπη ψηφιακή πλατφόρμα, το #iSTANDfor, στήθηκε στο λόμπι του οργανισμού και κάλεσε νέους από όλο τον κόσμο να μοιραστούν ιστορίες έμπνευσης και αλλαγής.
Κι ενώ αυτά συνέβαιναν στο ισόγειο του ουρανοξύστη, στη μικρή γκαλερί που στεγάζεται στα έγκατά του, Ελληνες εικαστικοί ξεκινούσαν την ερμηνεία ενός μύθου. Στην είσοδο, ηχεία γέμιζαν τον χώρο με τη φωνή της Αμαλίας Μουτούση που απήγγειλε στα αγγλικά στίχους από την τραγωδία και σε έβαζε στο κλίμα της εγκατάστασης «Laboratory Antigone» της Μαρίας Παπαδημητρίου (θα εκτίθεται ώς τον Δεκέμβριο).
Το έργο, που μπορεί κανείς να το «διαβάσει» ως συνέχεια των «Αγριμικών» με τα οποία μας εκπροσώπησε στην Μπιενάλε Βενετίας το 2015, μετέτρεπε την γκαλερί σε χώρο καθαρτηρίου, τόπο θανάτου.
Η εικαστικός τοποθέτησε τη δράση σε ένα βυρσοδεψείο και το χώρισε σε τρεις ενότητες που είναι σαφές πως μελετούν τη σχέση ανθρώπου-ζώου. Στο σημείο που ονόμασε «Χρονόσταση», τομάρια ζώων κρεμασμένα γράφουν επάνω τους τα ονόματα των ηρώων της τραγωδίας και δύο καθρέφτες τοποθετημένοι δίπλα δίπλα αναδεικνύουν τη διαμάχη των χαρακτήρων. Ακριβώς δίπλα, ένας προτζέκτορας πρόβαλλε εικόνες από ένα αληθινό βυρσοδεψείο του Βόλου όπου δέρματα ξεπλένονται επί ώρες.
Στην «Ατη», δουλεύοντας για άλλη μια φορά με ευρεθέντα αντικείμενα, τοποθέτησε σε μια βιτρίνα μια έκδοση του έργου του 1940, μια παλιά μηχανή προβολής του παππού της, σχοινιά από το βυρσοδεψείο, σάλπιγγες που «αναγγέλλουν» το κακό όταν συμβεί, φονικά εργαλεία, μια φωτογραφία από την περιοχή της Θήβας όπου λέγεται ότι βρίσκονται οι τάφοι των παιδιών του Οιδίποδα, μια φωτογραφία δική της στα 18.
Πριν προλάβεις να τα επεξεργαστείς όλα, ένας ολόμαυρος τοίχος γεμάτος λέξεις γραμμένες με λευκά γράμματα (Psyche, Brave, Faithful, Political Resistance, Daimon, Nomos, Law of the city, κ.ά.) έμοιαζε να ζητά από τον επισκέπτη να ταυτιστεί με τα μηνύματα της τραγωδίας και να πάρει θέση. Τρίτο σημείο της εγκατάστασης η «Κληρονομιά του Οιδίποδα», ένα γλυπτό όπου τα δέρματα μπλέκονται όπως και η μοίρα των ηρώων.
Εντελώς διαφορετική η προσέγγιση του Στέφανου Τσιβόπουλου στο έξοχο και συγκινητικό βίντεο με τίτλο «We, Antigone». Ακολουθώντας τα βήματα του 25χρονου μαύρου, γκέι και άστεγου Ρακίμ Εντουαρντς, ο εικαστικός ερευνά ζητήματα όπως η επιλογή του φύλου, ο σεξουαλικός προσανατολισμός, ο ρατσισμός και η μοναξιά συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων, η εισοδηματική ανισότητα. Χωρίς καμία κινηματογραφική πολυτέλεια και με ωμή καταγραφή, η κάμερα είχε για οδηγό τη φωνή του Ρακίμ.
Εχοντας για ηχητικό φόντο τα «Νυχτερινά» του Σοπέν και το «Back to black» της Εϊμι Γουάινχαουζ -που εκτίνασσαν τη στάθμη του συναισθήματος- ο νεαρός αποκάλυψε στιγμές από τα τραγικά παιδικά του χρόνια (γεννήθηκε στην Τζόρτζια και μεγάλωσε στην Αλάσκα), τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στο κοινωνικό και εργασιακό του περιβάλλον, τον τρόπο που επιβιώνει κάνοντας την ντραγκ κουίν σε κλαμπ και φυσικά εκείνον που θεωρεί μια από τις αιτίες του κακού: τον πατέρα του («Ηθελα κάποτε να του ανταποδώσω όσα μου έδωσε: τίποτα»).
Με ένα βίντεο που είχε τίτλο «Δεν είμαστε πριγκίπισσες» («We Are Not Princesses», σκηνοθεσία Μπρίτζετ Αουγκερ) όμως, κατάφεραν και μια ομάδα γυναικών από τη Συρία να ενώσουν τη μοίρα της Αντιγόνης με τη δική τους. Οι πρωταγωνίστριες, που ζουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς, επιθυμούν να θεραπευτούν ανεβάζοντας σε παράσταση την ελληνική τραγωδία.
«Ούτε η Αντιγόνη θα διακινδύνευε τόσο αν είχε παιδιά», θα πει μία από αυτές. «Εμείς είμαστε σε χειρότερη μοίρα από εκείνη: όχι μόνο δεν θάβουμε τους γιους και τους άντρες μας, αλλά δεν έχουμε καν δει τα νεκρά τους κορμιά», θα την αποστομώσει μια άλλη.
Χωρίς να πει ούτε λέξη, η Γεωργία Σάγρη ξετύλιξε στο «Antigone Model – Coda», μέσα από μια βουβή και σωματική ερμηνεία, τα επτά πρόσωπα που συνθέτουν το δράμα της Αντιγόνης, ενώ, στη δική της ξεχωριστή performance («Nomos the Land Song»), η Φοίβη Γιαννίση, «διαβάζοντας» την τραγωδία ως ένα σύνθετο ουσιαστικό των λέξεων τράγος και ωδή, εξέτασε με χιούμορ και ποικίλες αναφορές τη ζωώδη υπόσταση της τραγωδίας.
Κορυφαία όμως στιγμή του φεστιβάλ, τόσο για το ελληνικό κοινό που είχε την πολυτέλεια της αμεσότητας (λόγω γλώσσας) όσο και για τους ξένους που μπήκαν γρήγορα στο κιτσοπούλειο χιούμορ και ύφος, ήταν το έργο «Antigone -Lonely Planet», που ετοίμασε ειδικά για το φεστιβάλ η Λένα Κιτσοπούλου.
Μέσα από μια παράδοξη προσέγγιση (τέσσερις σκιέρ μιλούν για την Αντιγόνη!), ανέβηκε σε ένα πάνελ μαζί με τρεις ακόμα ηθοποιούς (εξαίρετοι οι Σοφία Κόκκαλη και Θέμης Πάνου), ντυμένους με κατακόκκινες αθλητικές περιβολές, και μαζί ξετύλιξαν πάθη («Δεν είμαι εγώ Αντιγόνη που έκανα έκτρωση για να μη χάσω την Ολυμπιάδα;»), στιγμές ματαιοδοξίας και πόνου («Το σκι έχει νόμους όπως και η κοινωνία του Κρέοντα»).
Ωστόσο, η στιγμή που η συγκίνηση χτύπησε κόκκινο ήταν η παράσταση της λήξης «Antigone in Ferguson».
Η απαίτηση για κοινωνική δικαιοσύνη, για ισότητα και συνύπαρξη, για πολιτικά δικαιώματα εναλλασσόταν με αποσπάσματα από το ομώνυμο ντοκιμαντέρ (που εστιάζει στη δολοφονία του 18χρονου Αφροαμερικανού Μάικλ Μπράουν το 2014 από πυρά αστυνομικού), με συγκινητικά τραγούδια γκόσπελ που ερμήνευε χορωδία μαύρων τραγουδιστών από το Μιζούρι και τη Νέα Υόρκη, με τον καίριο λόγο του σκηνοθέτη-συντονιστή Μπάιαν Ντόρις και με τη ζωντανή δραματοποιημένη ανάγνωση σκηνών της «Αντιγόνης» από περίφημους ηθοποιούς όπως οι Ρεγκ Κάθι (House of Cards, The Wire), Γκλεν Ντέιβις (24, The Unit), Σαμίρα Γουάιλι (Orange Is the New Black), κ.ά. Αν κρίνουμε από τα βουρκωμένα βλέμματα του κοινού, το φινάλε ήταν ιδανικό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου