Ουσιαστική ισότητα των φύλων και δημοκρατία της ισότητας

Η δημοκρατία της ισότητας προϋποθέτει την αλλαγή της πολιτικής μας κουλτούρας και του τρόπου που κατανοούμε και πραγματώνουμε τη δημοκρατία στην καθημερινή πολιτική, οικονομική, κοινωνική και προσωπική μας ζωή. Δεν στοχεύει στην αντιμετώπιση των γυναικών ως ευάλωτης ή μειονοτικής ομάδας, αλλά στη δημιουργία ενός πιο συμπεριληπτικού πλαισίου, που αναγνωρίζει τη διαφορετικότητα και τη σημασία της οπτικής του φύλου, κατοχυρώνοντας την ισότητα των φύλων ως θεμελιώδη αρχή της δημοκρατίας.

Της Μαρίας Θελερίτη*

Με αφορμή την ψήφιση του νομοσχεδίου του υπουργείου Εσωτερικών που κατοχυρώνει την ουσιαστική ισότητα των φύλων, διασφαλίζοντας παράλληλα το εθνικής εμβέλειας δίκτυο δομών για την πρόληψη και καταπολέμησης της έμφυλης βίας, την πολιτογράφηση και απονομή ιθαγένειας σε άτομα που έχουν μεταναστευτική καταγωγή, είναι ανιθαγενείς Ρομά ή ομογενείς που προέρχονται από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, και εισάγει θεσμικές αλλαγές που βελτιώνουν το εκλογικό σύστημα του Κλεισθένης Ι, έχει νόημα να αναδείξουμε την πολιτική σημασία της ουσιαστικής ισότητας των φύλων στο πλαίσιο ενός ακραία νεοφιλελεύθερου περιβάλλοντος που αναπαράγει το ρατσισμό, την ομοφοβία, το σεξισμό και τις μισογυνικές πρακτικές και ανέχεται την έμφυλη βία και τις γυναικοκτονίες. Γιατί σήμερα περισσότερο από ποτέ οφείλουμε να υπερασπιστούμε τις αρχές των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της ισότητας των φύλων, της ελευθερίας και της δημοκρατίας, συγκροτώντας ένα ριζοσπαστικό πολιτικό, αριστερό και αντιφασιστικό μέτωπο που θα συγκρουστεί με την ακροδεξιά και θα αναχαιτίσει τον εκφασισμό και τον νεοφιλελευθερισμό.

Γιατί ουσιαστική ισότητα;

Γιατί ισότητα και γιατί ουσιαστική ισότητα των φύλων; Η ισότητα έχει να κάνει με την αναγνώριση της αυθύπαρκτης προσωπικότητας και το δικαίωμα όλων των ανθρώπων, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, σεξουαλικό προσανατολισμό και ταυτότητα φύλου, ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό, να έχουν δικαιώματα ως πολίτες και πολίτισσες. Από την άλλη, η ουσιαστική ισότητα των φύλων (substantive equality), αποτελεί μία από τις τρεις αρχές στις οποίες στηρίζεται η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διακρίσεων Κατά των Γυναικών (CEDAW). Συμπληρώνει την τυπική/ νομική ισότητα των φύλων, η οποία παραβλέπει τις ιδιαίτερες ανάγκες και την διαφορετικότητα των γυναικών, ξεπερνάει την προστατευτική διάσταση της ισότητας η οποία θεωρεί όλες ανεξαιρέτως τις γυναίκες ευάλωτες και αδύναμες και δίνει προτεραιότητα στη δημιουργία ισότιμων συνθηκών και στην άρση των έμφυλων εμποδίων και περιορισμών, προκειμένου τα φύλα να έχουν ισότιμη πρόσβαση σε δικαιώματα, αγαθά, ευκαιρίες και υπηρεσίες, μέσα από τη διορθωτική της διάσταση. Η ουσιαστική ισότητα διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες και ισότητα και στο επίπεδο των αποτελεσμάτων και στο επίπεδο των δικαιωμάτων.

Για πρώτη φορά στην εθνική έννομη τάξη εισάγεται ένα αυτοτελές θεσμικό πλαίσιο για την ουσιαστική ισότητα των φύλων και την πρόληψη και καταπολέμηση της έμφυλης βίας, ενώ η φιλοσοφία του νόμου στηρίζεται σε μια συνολικότερη προσέγγιση για τις έμφυλες σχέσεις, η οποία διαπερνά οριζόντια όλα τα πεδία των δημόσιων πολιτικών, της δημόσιας ζωής και τις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών. Η θεσμοθέτηση της ουσιαστικής ισότητας είναι αναγκαία διότι, παρά την κατοχύρωση της τυπικής ισότητας στο Σύνταγμα (άρθρα 4, 21, 22 και 116) και σε σειρά σημαντικών νόμων, παρά τις διεθνείς και ευρωπαϊκές συνθήκες και πρωτοβουλίες για την Ισότητα των Φύλων, και παρά την πρόοδο που έχει συντελεστεί και στην Ευρώπη και στη χώρα μας, τα ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα για τη θέση των γυναικών και την πρόσβασή τους σε πολιτικά, κοινωνικά, εργασιακά, εκπαιδευτικά και άλλα δικαιώματα, αποδεικνύουν με τον πιο σαφή τρόπο ότι οι έμφυλες ανισότητες παραμένουν ή και οξύνονται, διατρέχοντας οριζόντια όλα τα πεδία του δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Επομένως είναι αναγκαίο να ενισχυθούν περισσότερο οι πολιτικές και τα μέτρα, προκειμένου η Ισότητα των Φύλων να γίνει de facto γεγονός και πράξη και προκειμένου να φτάσουμε στην δημοκρατία της ισότητας.1

Τι αλλάζει

Από την σκοπιά αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία η αρχή της ίσης μεταχείρισης και της καταπολέμησης των διακρίσεων με βάση το φύλο, το σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου όπως και η ένταξη της διάστασης του φύλου σε όλους τους τομείς του δημόσιου και ιδιωτικού βίου και η λήψη θετικών μέτρων, ο ορισμός των κεντρικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων που είναι αρμόδιοι για την χάραξη και εφαρμογή πολιτικών για την ισότητα των φύλων (Εθνικό Συμβούλιο, Περιφερειακές και Δημοτικές Επιτροπές Ισότητας, κ.λπ. ), η ένταξη της αρχής της ισότητας των φύλων και της διάστασης του φύλου στις δημόσιες πολιτικές και στους προϋπολογισμούς των υπουργείων, η απαγόρευση της χρήσης διατυπώσεων και γλώσσας από την διοίκηση που εμπεριέχει έμφυλες διακρίσεις, η υποχρεωτική συλλογή και τήρηση στατιστικών στοιχείων με βάση το φύλο και η ενίσχυση του Παρατηρητηρίου για την Ισότητα των Φύλων της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων. Ιδιαίτερη σημασία έχει η προώθηση της ισότητας των φύλων μέσα από την εκπαίδευση, η ένταξη της διάστασης του φύλου στη δημόσια υγεία και στα προγράμματα κοινωνικής αλληλεγγύης, με σκοπό την εξάλειψη των αιτιών και συνεπειών που έχουν προκαλέσει φαινόμενα φτώχειας και εξαθλίωσης σε βάρος των γυναικών. Εξαιρετικής σημασίας, επίσης, είναι η πρόβλεψη ότι το ΣΕΠΕ κατά την εξέταση καταγγελιών θα ερευνά αυτεπαγγέλτως εάν συντρέχει περίπτωση άνισης μεταχείρισης λόγω φύλου, όπως και η πρόβλεψη για μέτρα που θα προωθούν την ισότητα των φύλων στα ΜΜΕ, στη διαφήμιση και στις αρμοδιότητες του ΕΣΡ, και η υποχρέωση καθιέρωσης κώδικα δεοντολογίας για την εξάλειψη των έμφυλων στερεοτύπων στην ενημέρωση και επικοινωνία.
Ιδιαίτερη σημασία για την αντιμετώπιση του δημοκρατικού ελλείμματος και της υποεκπροσώπησης των φύλων στις πολιτικές διαδικασίες και στα όργανα λήψης αποφάσεων έχει η αύξηση της ποσόστωσης υπέρ των γυναικών από 30% σε 40% τουλάχιστον, και στις βουλευτικές εκλογές και στις ευρωεκλογές.
Τέλος, δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στο δίκτυο των δομών για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, την πρόβλεψη για τη σύσταση Συμβουλευτικών Κέντρων (στη ΓΓΙΦ, νομικά πρόσωπα εποπτευόμενα από το ΥΠΕΣ και αρμόδια για θέματα ισότητας και στους Δήμους), και Ξενώνων Φιλοξενίας γυναικών – θυμάτων έμφυλης βίας (άρθρα 25 και 26), όπως και στην πρόβλεψη για την 24ωρη τηλεφωνική γραμμή SOS (15900) πανελλαδικής εμβέλειας (άρθρο 27).
Η δημοκρατία της ισότητας προϋποθέτει την αλλαγή της πολιτικής μας κουλτούρας και του τρόπου που κατανοούμε και πραγματώνουμε την δημοκρατία στην καθημερινή πολιτική, οικονομική, κοινωνική και προσωπική μας ζωή. Δεν στοχεύει στην αντιμετώπιση των γυναικών ως ευάλωτης ή μειονοτικής ομάδας, αλλά στη δημιουργία ενός πιο συμπεριληπτικού πλαισίου, που αναγνωρίζει την διαφορετικότητα και την σημασία της οπτικής του φύλου, κατοχυρώνοντας την ισότητα των φύλων ως θεμελιώδη αρχή της δημοκρατίας.

*Η Μ. Θελερίτη είναι βουλεύτρια ΣΥΡΙΖΑ

Σημείωση:
1. Η δημοκρατία της ισότητας, είναι έννοια που προτάθηκε στην πρώτη Ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής των Γυναικών σε Θέσεις Εξουσίας που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1992.