Tο 1966 η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ καθιέρωσε την 21η Μαρτίου ως Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων, αποσκοπώντας στην καταπολέμηση του ρατσισμού και την προώθηση της ανεκτικότητας. Θα περίμενε κανείς, ότι μισό αιώνα μετά και με τις δυνατότητες που μας προσφέρει η τεχνολογία να γνωρίσουμε νέους πολιτισμούς, να ταξιδέψουμε και να επικοινωνήσουμε με ανθρώπους από άλλες χώρες, ο στόχος αυτός θα είχε επιτευχθεί. Αντ’ αυτού, ωστόσο, οι ρατσιστικές επιθέσεις αυξάνονται με γοργούς ρυθμούς τα τελευταία χρόνια, ρατσιστικές ή/και ξενοφοβικές απόψεις διατυπώνονται όλο και πιο ελεύθερα και οι συζητήσεις σχετικά με το τι θεωρείται ρατσιστικό γίνονται όλο και πιο έντονες. Ένα πρώτο βήμα, λοιπόν, προς την εξάλειψη του ρατσισμού, θα μπορούσε να είναι η κατανόηση της φύσης του και ο ξεκάθαρος ορισμός του.
Τι είναι ρατσισμός;
Η λέξη «ρατσισμός» προέρχεται από τη λέξη «ράτσα (razza)», η οποία στα ιταλικά σημαίνει «φυλή». Υπ’ αυτήν την έννοια, λοιπόν, ρατσισμός είναι η αντίληψη ότι τα μέλη μιας φυλής είναι εξ ορισμού κατώτερα από τα μέλη μιας άλλης, με το επιχείρημα ότι τα φυσικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων που ανήκουν στην «ανώτερη» φυλή υπερέχουν αυτών της «κατώτερης» και άρα όσοι δεν τα έχουν, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση εκ φύσεως. Από την αντίληψη αυτή προκύπτει η υποτιμητική ή και εχθρική συμπεριφορά, οι περιορισμοί και οι διακρίσεις προς την «κατώτερη φυλή». Αυτού του είδους ο ρατσισμός, ο οποίος βασίζεται στις διαφορές των φυλετικών χαρακτηριστικών, ονομάζεται και φυλετισμός.
Όπως οι διαφορές μεταξύ των ανθρώπων όμως, έτσι και ο ρατσισμός δε σταματά στις φυλές. Εκτός από τον φυλετικό ρατσισμό, οι άνθρωποι σήμερα έρχονται αντιμετώποι με διάφορα είδη ρατσισμού, όπως:
- ο εθνικός (η αντίληψη ότι ένα συγκεκριμένο έθνος είναι ανώτερο από τα υπόλοιπα)
- ο θρησκευτικός (η πεποίθηση ότι οι αλλόθρησκοι είναι κατώτεροι),
- ο πολιτισμικός (η διάκριση των λαών με βάση το πολιτιστικό τους επίπεδο)
- ο πολιτικός (η διάκριση μεταξύ των ανθρώπων με βάση τις πολιτικές τους πεποιθήσεις)
- ο κοινωνικοοικονομικός. Αυτό το είδος είναι το πιο πολύπλοκο, καθώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν διακρίσεις βάσει της οικονομικής τους κατάστασης, του επαγγέλματος, του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της κατάστασης της υγείας τους ( οι άνθρωποι με αναπηρία ή κάποια ασθένεια – ταμπού όπως λ.χ. το AIDS γίνονται αντικείμενο ρατσισμού), της εμφάνισης, του μορφωτικού επιπέδου τους, κ.ά.
Όπως βλέπουμε, ο ρατσισμός αφορά πια κάθε τομέα της ζωής μας, η αφορμή όμως για να καθιερωθεί η 21η Μαρτίου ως παγκόσμια ημέρα για την εξάλειψή του, δόθηκε από ένα χαρακτηριστικό περιστατικό φυλετικού ρατσισμού που σημειώθηκε το 1960 στη Νότιο Αφρική, γνωστό ως «η σφαγή του Σάρπβιλ».
Η σφαγή του Σάρπβιλ
Η ρατσιστική συμπεριφορά λόγω της διαφοράς στο χρώμα του δέρματος ήταν μία συνηθισμένη τακτική που καλούνταν να αντιμετωπίσουν οι μαύροι κάτοικοι της Νοτίου Αφρικής. Ήδη από το 1920 είχαν αρχίσει να επιβάλλονται νόμοι με σκοπό τον περιορισμό των δικαιωμάτων τους, ενώ ταυτόχρονα τους είχε αφαιρεθεί το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, ώστε να μην έχουν συμμετοχή στην πολιτική ζωή.
Η καταπίεση, όμως, έμελλε να γίνει ακόμα πιο σκληρή με την άνοδο του Εθνικού Κόμματος στην εξουσία και την επιβολή του καθεστώτος του απαρτχάιντ το 1948. Σύμφωνα με την πολιτική του απαρτχάιντ, λευκοί και μαύροι θα έπρεπε να ζουν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, ώστε να αποφεύγεται η επαφή μεταξύ τους και να σταματήσουν οι γάμοι, οι οποίοι οδηγούσαν στη γέννηση μιγάδων. Αποσκοπώντας στον περιορισμό των μετακινήσεων των μαύρων σε περιοχές λευκών, η κυβέρνηση όρισε ότι όλοι οι μαύροι κάτοικοι θα έπρεπε σε κάθε μετακίνησή τους σε δημόσιο χώρο να έχουν μαζί τους ένα βιβλιάριο, όπου αναγράφονταν το ονοματέπωνυμό τους, ο αριθμός φορολογικού μητρώου και τα στοιχεία του εργοδότη τους. Όποιος εντοπιζόταν σε δημόσιο χώρο χωρίς το βιβλιάριό του, τιμωρούνταν με φυλάκιση ενός μήνα.
Σε μια προσπάθεια να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους και να πείσουν την κυβέρνηση να αποσύρει αυτούς τους νόμους, 5.000 – 7.000 μαύροι Αφρικανοί συμμετείχαν σε μία ειρηνική πορεία που έλαβε χώρα στις 21 Μαρτίου 1960 στο Σάρπβιλ. Σύμφωνα με το πρόγραμμα της διαμαρτυρίας, αυτή θα ήταν η πρώτη από τις πέντε μέρες διαδηλώσεων με στόχο την κατάργηση αυτών των ρατσιστικών νόμων. Η πορεία θα κατέληγε στο αστυνομικό τμήμα του Σάρπβιλ, όπου όλοι οι συμμετέχοντες θα δήλωναν ότι δεν έχουν μαζί τους το βιβλιάριο ταυτοποίησης. Ο σκοπός ήταν να οδηγηθούν όλοι σε σύλληψη και φυλάκιση, ώστε να μειωθεί το εργατικό δυναμικό και να παραλύσει η οικονομία της χώρας. Με αυτόν τον τρόπο θα έκαναν αισθητή τη δύναμή τους και τη σημασία τους για τη χώρα.
Ωστόσο, όταν η πορεία έφτασε στο αστυνομικό τμήμα, τα πράγματα πήραν άλλη τροπή. Μετά τη χρήση πολεμικών αεροσκαφών, τα οποία έκαναν χαμηλές πτήσεις προς εκφοβισμό του πλήθους και τη χρήση δακρυγόνων και βλέποντας ότι οι διαδηλωτές δεν υποχωρούσαν, η αστυνομία άνοιξε πυρ κατά των διαδηλωτών, σκοτώνοντας 69 άτομα (εκ των οποίων τα 10 ήταν παιδιά) και τραυματίζοντας άλλα 180 (συμπεριλαμβανομένων 19 παιδιών). Πολλά από τα θύματα σκοτώθηκαν από πισώπλατους πυροβολισμούς, καθώς προσπαθούσαν να ξεφύγουν.
Αυτή η μαζική σφαγή στο Σάρπβιλ συγκέντρωσε τα παγκόσμια βλέμματα και έξι χρόνια μετά ο ΟΗΕ αποφάσισε να ταυτίσει την επέτειο αυτού του γεγονότος με την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων. Παράλληλα, στη Νότιο Αφρική η 21η Μαρτίου είναι ημέρα αφιερωμένη στα ανθρώπινα δκαιώματα.
Ο ρατσισμός στην Ελλάδα
Παρόλο που μπορεί καθημερινά να γινόμαστε μάρτυρες περιστατικών ρατσιστικής βίας, ίσως να μην έχουμε ακόμη συνειδητοποιήσει το μέγεθος του προβλήματος, θεωρώντας τα «ακίνδυνα». Σύμφωνα με την τελευταία επίσημη έκθεση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας για το 2016, τα ρατσιστικά περιστατικά που καταγράφηκαν στην Ελλάδα μέσα στο έτος αφορούν τόσο επιθέσεις κατά μεταναστών, προσφύγων και αλλοδαπών, όσο και κατά ΛΟΑΤΚΙ+ (λεσβιών, ομοφυλόφιλων, αμφισεξουαλικών, διεμφυλικών, κουίρ και ιντερσεξουαλικών) ατόμων. Συγκεκριμένα, από τον Ιανουάριο μέχρι και το Δεκέμβριο του 2016 καταγράφηκαν 95 περιστατικά ρατσιστικής βίας (λεκτικής ή/και σωματικής) με τα θύματα να ξεπερνούν τα 130 σε αριθμό. 31 από αυτά τα περιστατικά αφορούσαν μετανάστες ή πρόσφυγες, ενώ υπήρξε 1 επίθεση κατά του κτηρίου οργανώσης που επρόκειτο να στεγάσει πρόσφυγες και ενός ατόμου από το προσωπικό της. Άλλη μία επίθεση καταγράφηκε κατά δημοσιογράφου επειδή κάλυπτε το προσφυγικό ζήτημα. Υπήρξαν, επίσης, 57 περιστατικά ρατσιστικής βίας εναντίον ατόμων ΛΟΑΤΚΙ+ ή και ατόμων που ανήκουν στον κοινωνικό τους περίγυρο. Όσον αφορά στο θρησκευτικό ρατσισμό, καταγράφηκαν 5 επιθέσεις σε ιερούς και συμβολικούς χώρους, καθώς επίσης και κατά της εβραϊκής κοινότητας. Σε 33 περιπτώσεις προκλήθηκαν σωματικές βλάβες, ενώ σε 50 περιστατικά οι επιθέσεις ήταν λεκτικές υπό τη μορφή απειλών και εξύβρισης. Δε θα πρέπει να παραλείψουμε και το ένα περιστατικό εμπρησμού που παρατηρήθηκε.
Όπως δείχνει η έρευνα, η ρατσιστική βία δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα μέρη της Ελλάδας. Όπως είναι αναμενόμενο λόγω του μεγαλύτερου πληθυσμού, οι περισσότερες επιθέσεις (52) καταγράφηκαν στην Αττική, ωστόσο, υπήρξαν επίσης περιστατικά στη Θεσσαλονίκη, στα Ιωάννινα, στην Αλεξανδρούπολη, στον Έβρο, στη Λάρισσα, στην Ξάνθη, αλλά και σε νησιά, όπως η Χίος, η Λέρος, η Σάμος και αλλού. Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι τα περισσότερα περιστατικά συνέβησαν σε δημόσιους χώρους, όπως πάρκα και πλατείες, αλλά και σε νοσοκομεία, χώρους εστίασης, σχολεία και Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Όσον αφορά στους δράστες, πρόκειται κατά κύριο λόγο για Έλληνες άνδρες ηλικίας 19-50 ετών.
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η έκθεση αναφέρεται μόνο σε όσα περιστατικά ρατσιστικής βίας έχουν καταγραφεί επίσημα. Δυστυχώς, δεν υπάρχει μία ξεκάθαρη εικόνα όλων των ρατσιστικών επιθέσεων που σημειώνονται, καθώς πολλά περιστατικά δεν καταγγέλονται ποτέ από τα θύματα. Μπορείτε να βρείτε ολόκληρη την έκθεση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας εδώ.
Υπάρχει και η άλλη πλευρά
Απ’ ότι φαίνεται, δυστυχώς στην Ελλάδα έχουμε πολύ δρόμο ακόμα για να εξαλειφθεί ο ρατσισμός. Το ελπιδοφόρο είναι ότι υπάρχουν πολλές αντιρατσιστικές οργανώσεις σε όλη την Ελλάδα, που στόχο έχουν τη στήριξη των θυμάτων ρατσιστικής βίας, αλλά και τη διάδοση της γνώσης πάνω σε θέματα ρατσισμού και της αντιμετώπισής του. Το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας που αναφέραμε παραπάνω είναι μία από αυτές, αλλά όχι η μόνη. Μία από τις πιο ενεργές είναι η Κίνηση «Απελάστε το Ρατσισμό», η οποία έχει έντονη αντιρατσιστική δραστηριότητα και φροντίζει να ενημερώνει για κάθε περιστατικό ρατσιστικής βίας που εντοπίζει. Το ελληνικό τμήμα της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες προσπαθεί, επίσης, να αφυπνίσει τις συνειδήσεις σε σχέση με το φαινόμενο του ρατσισμού, οργανώνοντας διάφορες καμπάνιες, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει διάφορες υπηρεσίες σε πρόσφυγες (π.χ. νομική προστασία και εκπαίδευση). Παράλληλα, ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις στην Ελλάδα καταγράφουν και γνωστοποιούν περιστατικά βίας ενάντια σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ενώ παράλληλα στηρίζουν τα θύματα, αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους και οργανώνουν καμπάνιες για την καταπολέμηση του ρατσισμού απέναντί τους. Μία τέτοια οργάνωση είναι και η Colour Youth.
Μη μένεις αμέτοχος!
Ακόμα κι αν δεν ανήκουμε σε κάποια αντιρατσιστική οργάνωση, υπάρχουν πολλοί τρόποι για να συμβάλλουμε στην εξάλειψη του ρατσισμού. Ένας από τους βασικότερους και πιο αποτελεσματικούς είναι η ενεργοποίηση μας σε περίπτωση που γίνουμε μάρτυρες ενός περιστατικού ρατσιστικής βίας. Σε μία τέτοια περίπτωση είναι σημαντικό να παραμείνουμε ήρεμοι, να διατηρήσουμε οπτική επαφή ή ακόμη και να μιλήσουμε στο θύμα, ώστε να ξέρει, τόσο ο θύτης, όσο και το ίδιο το θύμα ότι δεν είναι μόνο του και να προσπαθήσουμε να τραβήξουμε την προσοχή των γύρω μας, φωνάζοντας, χωρίς ωστόσο να κάνουμε επίθεση και να προκαλούμε το δράστη. Το επόμενο βήμα θα πρέπει να είναι η καταγγελία στην αστυνομία και η ενημέρωση του θύματος για τα δικαιώματά του. Ένα παράδειγμα τέτοιας ενεργοποίησης είναι το περιστατικό που συνέβη σε λεωφορείο του ΟΑΣΑ και κατήγγειλε ο δημοσιογράφος Γιάννης Παργινός. Εδώ θα βρείτε αναλυτική περιγραφή του περιστατικού.
Η μη αναπαραγωγή ρατσιστικών πεποιθήσεων και η αντίδραση σε κάθε ρατσιστική αντίληψη που διατυπώνεται είναι, επίσης, μία καλή αρχή για να βγάλουμε το ρατσισμό από τη ζωή μας μια και καλή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου