Ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου του Ισραήλ εξομολογείται πώς μια θεατρική παράσταση ώθησε και τον ίδιο να κάνει «coming out», στα 51 του χρόνια.
Τον Αύγουστο του 2009, άγνωστος εισέβαλε σε γκέι μπαρ του Τελ Αβίβ, της πιο φιλελεύθερης πόλης του Ισραήλ, πυροβολώντας αδιακρίτως. Απολογισμός: ένας 26χρονος και μια 17χρονη νεκροί, ενώ τραυματίστηκαν 15 ακόμη άνθρωποι, στην πλειοψηφία τους ανήλικοι. Με τον δράστη να παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστος, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου του Ισραήλ Χαμπίμα, Μοσέ Κέπτεν, ανέθεσε στον συγγραφέα Ιτάι Σέγκαλ να γράψει ένα έργο πάνω στα εγκλήματα μίσους και την αποδοχή της σεξουαλικής ταυτότητας. Έτσι, προέκυψε το οικογενειακό δράμα «Αυτόν που αγαπά η ψυχή μου», με τον τίτλο να αναφέρεται στον γνωστό στίχο από το σολομώντειο «Άσμα ασμάτων»: «Στο κρεβάτι μου τις νύχτες, ζήτησα αυτόν που αγαπάει η ψυχή μου· τον ζήτησα και δεν τον βρήκα». Πρωταγωνιστεί ο διάσημος από τη σειρά του Netflix «Unorthodox» ηθοποιός Αμίτ Ραχάβ, στον ρόλο ενός 17χρονου τραυματία που αναγκάζεται ν’ αποκαλύψει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό στην υπερορθόδοξη οικογένειά του. Ο ίδιος ο Μοσέ Κέπτεν υπογράφει τη σκηνοθεσία της παραγωγής, η οποία εγκαινιάζει τη συνεργασία του Εθνικού Θεάτρου του Ισραήλ με το Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας. Από τους πλέον καταξιωμένους στη χώρα του, έχει υπογράψει σκηνοθετικά αμέτρητα έργα και μιούζικαλ, αλλά και παραγωγές ευρείας κλίμακας για τηλεοπτικά δίκτυα όπως ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision 2019, που έλαβε χώρα στο Ισραήλ.
- Ποια ανάγκη σας οδήγησε στην επιλογή αυτού του έργου; Το έγκλημα μίσους είναι ένα οικουμενικό έγκλημα. Εγκλήματα μίσους κατά μειονοτήτων λαμβάνουν χώρα παντού στον κόσμο κι ως καλλιτεχνικός διευθυντής, εδώ και καιρό, προσπαθώ να δώσω επί σκηνής βήμα στην ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και να ευαισθητοποιήσω για τη στάση της κοινωνίας απέναντί της. Αυτό που πυροδότησε την ανάγκη να μοιραστώ αυτήν την ιστορία είναι μια είδηση που διάβασα για τις θεραπείες μετατροπής στην κοινότητα των Υπερορθόδοξων και μάλιστα χωρίς να το κρύβουν ιδιαίτερα από τα μάτια του κόσμου, σαν να ήταν μια νόμιμη πρακτική. Προσέγγισα τον Ιτάι και του ζήτησα να γράψει ένα έργο. Μου αντιπρότεινε να επεκτείνει την ιστορία πάνω στο σημαντικό ζήτημα των σχέσεων μεταξύ παιδιών- γονέων, της αποδοχής, της συμπερίληψης και της ανοχής.- Ποιο στοιχείο βρήκατε πιο γοητευτικό στο κείμενο του Ιτάι Σεγκάλ; Το έργο παρουσιάζει τρία κεφάλαια μιας οικογένειας. Το ένα είναι όταν η μητέρα μαθαίνει για τον σεξουαλικό προσανατολισμό του γιου της. Το δεύτερο όταν η οικογένεια αντιμετωπίζει την Υπερορθόδοξη κοινότητα στην οποία ανήκει -συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας μετατροπής- και το τρίτο όταν η μητέρα ζητά συγχώρεση για τη συμπεριφορά της, μερικά χρόνια αργότερα. Αν πρέπει να διαλέξω μια στιγμή που με συγκλονίζει είναι όταν ο Γιονατάν, ο πρωταγωνιστής, στέκεται μπροστά στους γονείς του και ουρλιάζει: «Είμαι γκέι. Δεν μ’ αγαπάτε όπως είμαι;» κι η μητέρα του απαντά: «Δεν είσαι τέτοιος. Μην το λες, δεν είσαι έτσι». Αυτή η ασυμφωνία μεταξύ της αγάπης ενός γονιού και της έλλειψης ικανότητας να αποδεχτεί και ν’ αγκαλιάσει αυτό το παιδί για το ποιος και τι είναι, έχει κλονίσει τον κόσμο μου από την πρώτη φορά που διάβασα το έργο και συνέχισε να μου προκαλεί έντονα συναισθήματα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας των προβών.
- Τι απαντάτε σ’ όσους διατείνονται ότι δεν άπτεται της θεματολογίας ενός κρατικού θεάτρου; Ο ρόλος του θεάτρου είναι να ενθαρρύνει τη σκέψη, τον στοχασμό και τη συζήτηση πάνω σε οποιοδήποτε θέμα. Για χρόνια η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα ωθήθηκε στο περιθώριο και δεν έλαβε τη θέση που της αξίζει στον δημόσιο διάλογο. Και πολύ πριν το «πού», μιλάω πρώτα για αποδοχή και συμπερίληψη του άλλου, όποιος κι αν είναι... για το δικαίωμα να είσαι αυτός κι αυτό που είσαι: «Ζήσε κι άσε τους άλλους να ζήσουν». Σ’ όσους ισχυρίζονται ότι αυτό το θέμα δεν πρέπει να συζητείται στη σκηνή ενός εθνικού θεάτρου, απαντώ: Το εθνικό θέατρο είναι περήφανο που παρουσιάζει τη φωνή των νέων, τη φωνή των «άλλων» και των «διαφορετικών» και που φέρνει στο επίκεντρο περίπλοκες κοινωνικές συγκρούσεις, ίσες μεταξύ ίσων και άξιες απήχησης όπως κάθε άλλο συναρπαστικό θέμα- πολιτικό ή κοινωνικό.
- Σε ποιο βαθμό παραμένει επιτακτικό σήμερα στο Ισραήλ το θέμα της ομοφοβικής και έμφυλης βίας; Παρά το γεγονός ότι ο κόσμος γίνεται όλο και πιο φιλελεύθερος -ο κόσμος γενικά και το Ισραήλ ειδικότερα-, η ομοφοβία είναι παρούσα όπως πρωτύτερα. Τίποτα δεν άλλαξε πραγματικά εκτός από την κοινωνική ευαισθητοποίηση και την –ειλικρινή- προσπάθεια της κοινωνικής εκπαίδευσης να διδάξει στους νέους ν’ αποδέχονται τον άλλον- όποιος κι αν είναι αυτός. Πρέπει να πω ότι είναι λίγα τα μέρη στο Ισραήλ όπου η ομοφοβία φθίνει. Σε πολλά μέρη είναι διάχυτη και δείχνει τα δόντια της, εξωτερικεύεται με βία και μίσος. Έφηβοι στο σχολείο μποϊκοτάρουν τους ομοφυλόφιλους, καλλιτέχνες φοβούνται «να βγουν από την ντουλάπα» φοβούμενοι ότι οι θαυμαστές τους θα τους εγκαταλείψουν, γονείς διώχνουν τα παιδιά από το σπίτι λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού κ.π.ά.
- Άρα η παράσταση έχει συγκεκριμένο στόχο; Δείχνει στο κοινό πόσο επικίνδυνη είναι η ομοφοβία και ποιο τίμημα έχει. Ξεκινά μ’ ένα αποτρόπαιο έγκλημα μίσους εναντίον εφήβων που συγκεντρώθηκαν για να κάνουν παρέα και να συνομιλήσουν στο κλαμπ τους κι αργότερα παρουσιάζει την αποξενωτική στάση της κοινωνίας απέναντι στην ομοφυλοφιλία που φτάνει στο σημείο των απαράδεκτων προσπαθειών «μετατροπής» και αλλαγής αυτού του σεξουαλικού προσανατολισμού με φρικτές μεθόδους, για να θεραπευτεί ο «άρρωστος». Αυτή η παράσταση καθιστά σαφές το εξής: η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασθένεια. Επομένως, οι ομοφυλόφιλοι δεν χρειάζονται φάρμακα κι αυτές τις θεραπείες, που γίνονται σήμερα σε κλειστές κοινότητες σχεδόν χωρίς να το κρύβουν. Η κοινωνία ως κοινωνία πρέπει να τις αποτρέψει.
- Ποιες είναι οι βαθύτερες αιτίες της τυφλής βίας; Θεωρώ ότι ο φόβος κάποιου να προσδιορίσει τον εαυτό του ως ομοφυλόφιλο είναι ένα καθοριστικό στοιχείο στην ανάπτυξη της ομοφοβίας. Παράλληλα, τα θρησκευτικά κίνητρα αποτελούν πάντα μια βαθιά αιτία, αφού κι οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες αντιμετωπίζουν την ομοφυλοφιλία ως κάτι απαγορευμένο. Αυτό το φαινόμενο, παρεμπιπτόντως, παρατηρείται κι ανάμεσα στους ομοφυλόφιλους. Αυτούς λ.χ. που αποστασιοποιούνται σωματικά από άλλους ομοφυλόφιλους για να επιβεβαιώσουν τον ρόλο τους ως ετεροφυλόφιλοι, αποφεύγοντας να «στιγματιστούν» στα μάτια της κοινωνίας. Αυτό, για παράδειγμα, βιώνει ο Γιονάταν, ο πρωταγωνιστής του έργου, ο οποίος κάνει τα πάντα για να ευχαριστήσει τους γονείς του και να «αποκαθαρθεί» από τον σεξουαλικό ορισμό που του αποδίδεται.
- Μπορεί μια θεατρική παράσταση να επουλώσει ψυχικά τραύματα; Πιστεύω ακράδαντα ότι μπορεί. Στο κοινό αλλά και στους ηθοποιούς και τους δημιουργούς. Βλέπω δεκάδες νέους να έρχονται στο θέατρο με τους γονείς τους για να δουν την παράσταση. Τους βλέπω να κλαίνε μαζί, να γελάνε μαζί, να εξέρχονται ενδυναμωμένοι από το θέατρο. Δεν έχω αμφιβολία ότι αυτή η θεατρική εμπειρία επιτρέπει σε πολλούς ανθρώπους να αξιοποιήσουν το θέατρο ως εργαλείο για να επιλύσουν συγκρούσεις, να μιλήσουν για τον εαυτό τους με τα αγαπημένα πρόσωπα, όπως δεν το έχουν ξανακάνει. Επιτρέπει στη φωνή τους ν’ ακουστεί καθαρή και ακριβής. Και σε προσωπικό επίπεδο, η δική μου διαδικασία του «coming out» έλαβε κι αυτή ώθηση καθώς εργαζόμουν πάνω στην παραγωγή. Κατά τη διάρκεια των προβών ένιωσα ότι δεν μπορούσα να ΜΗ μιλώ για τον εαυτό μου με δυνατή φωνή. Και με περηφάνια. Έκανα «come out» στα 51 μου, ώστε τα παιδιά μου να μάθουν ότι μπορούν να μεγαλώσουν και να είναι αυτοί που θέλουν να είναι σ’ αυτόν τον κόσμο, χωρίς φόβο. Το έκανα για να μπορούν να κοιτάζουν στο μέλλον τον «άλλο» με σεβασμό και αποδοχή.
- Ποιος ο ρόλος ενός κρατικού θεάτρου στην εποχή μας; Το εθνικό θέατρο είναι ένα θέατρο του λαού. Ο ρόλος του είναι να φέρει στη σκηνή τη φωνή του έθνους με την πολυπλοκότητα και τις πολλές της αποχρώσεις. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να εντοπίζει ένα κομμάτι από τον εαυτό του στο Εθνικό Θέατρο κι είμαι πεπεισμένος ότι κάποιος που έρχεται να δει μια λαϊκή κωμωδία και την απολαμβάνει, μπορεί να θέλει να διευρύνει τους ορίζοντές του στο μέλλον και να δει και μια κλασική τραγωδία, ένα πρωτότυπο ισραηλινό έργο ή ένα σύγχρονο κλασικό. Ο ρόλος του Εθνικού Θεάτρου στο Ισραήλ είναι να φέρνει τις ισραηλινές κοινωνικές συγκρούσεις στο επίκεντρο της σκηνής και να λειτουργεί ως καθρέφτης για τους θεατές. Όπως έγραψε κι ο Σαίξπηρ στον Άμλετ: «Ταιριάξτε τη δράση με τον λόγο, τον λόγο με τη δράση, μ’ αυτό τον ειδικό κανόνα: να μην υπερβαίνετε την ταπεινοφροσύνη της φύσης. Ό,τι υπερβολικό προέρχεται από το ζητούμενο του θεάτρου, του οποίου ο σκοπός πάντοτε ήταν και είναι να κρατά τον καθρέφτη στη φύση– ν’ αντανακλά στην αρετή το δικό της γώρισμα, στην καταφρόνια τη δική της εικόνα και στο εύρος και το σώμα του καιρού το είδωλο της μορφής του».
- Αισθάνεστε δεσμευμένος απέναντι στο κοινό ως προς τον καθορισμό της καλλιτεχνικής σας πρότασης; Νιώθω ότι τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των θεατών στο θέατρο αυξάνεται και νομίζω ότι το γεγονός αυτό δίνει ψήφο εμπιστοσύνης στο ρεπερτόριο που επιλέγουμε. Άνθρωποι που δεν είχαν ξαναπάει στο θέατρο, έρχονται να παρακολουθήσουν τα έργα, αρκετοί νεαροί -που συνήθως αποφεύγουν το θέατρο- επισκέπτονται τις σκηνές και η αίσθηση είναι ότι υπάρχει αντιστοιχία μεταξύ του πνεύματος και του οράματος από τη μια και των προσδοκιών του κοινού από την άλλη.
- Διαβλέπετε ότι υπάρχει προοπτική για διεύρυνση της διακρατικής συνεργασίας στην περιοχή στον τομέα του πολιτισμού; Ναι, οπωσδήποτε. Με τα χρόνια, το θέατρο έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί γέφυρα μεταξύ πολιτισμών, μια ενωτική πηγή γύρω από θέματα που απασχολούν πολλούς πολίτες σε διαφορετικές χώρες. Το Εθνικό Θέατρο του Ισραήλ παρουσιάζει τις θεατρικές του παραγωγές σ’ όλο τον κόσμο και γνωρίζει διεθνή επιτυχία, ενώ παράλληλα φιλοξενεί παραγωγές απ’ όλο τον κόσμο που τυγχάνουν εκτεταμένης κάλυψης και κερδίζουν το χειροκρότημα από το ισραηλινό κοινό. Το επόμενο βήμα στο οποίο στοχεύουμε είναι οι ευρύτερες συνεργασίες, σε συμπαραγωγές που συνδυάζουν μικτές δημιουργικές ομάδες και ηθοποιούς από διαφορετικές χώρες.
- Βρίσκετε σήμερα τον θεατή ανοιχτό σε νέα πράγματα ή πιο συντηρητικό; Όταν μιλάμε για το πιο νεανικό κοινό, δεν έχω καμία αμφιβολία ότι είναι ανοιχτό και ευέλικτο σε νέες και τολμηρές φωνές του θεάτρου στο Ισραήλ. Το μεγαλύτερο ηλικιακά κοινό είναι συνήθως πιο συντηρητικό, αλλά καθώς το ρεπερτόριο διευρύνεται και απευθύνεται σε ευρύτερη γκάμα κοινού, το χάσμα μικραίνει. Μόνο έτσι διατηρείται η θέση του θεάτρου ως σημαντικού και κεντρικού πολιτιστικού μέσου. Το νεανικό κοινό που απέχει από το θέατρο επειδή το βρίσκει «παλιό και συντηρητικό» πρέπει να πιστέψει ότι η φωνή του ακούγεται, ότι εφαρμόζονται νέες ιδέες στα έργα που παρουσιάζονται και νέες φόρμες βρίσκουν πλέον έκφραση όχι μόνο στο περιθωριακό θέατρο, αλλά και στην κεντρική σκηνή του κρατικού θεάτρου.
INFO Η παράσταση «Αυτόν που αγαπά η ψυχή μου» από το Εθνικό Θέατρο του Ισραήλ Χαμπίμα, παρουσιάζεται στις 28/10 στο Δημοτικό Θέατρο Λευκωσίας, στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Λευκωσίας, 8.30μ.μ. SoldOutTickets
Ελεύθερα, 23.10.2022
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου