Ρατσισμός στα σχολεία μας – μήπως είμαστε συνένοχοι;

«Δεν χάνουμε από τον ανθρωπισμό μας αν αναγνωρίσουμε τα στερεότυπα και τη συνενοχή μας στη διαιώνιση των ανισοτήτων»…

ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

«Αν θέλουμε να δούμε κατάματα τον εαυτό μας θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι όλοι μας σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό είμαστε κάπως συνένοχοι για το ότι έχουμε ένα προνόμιο σε κοινωνίες που είμαστε πλειοψηφία, ότι περνά ο κώδικας των αξιών που θέλουμε εμείς και ότι κάποιοι άλλοι κώδικες αξιών αποκλείονται», παρατήρησε εύστοχα ο Δρ Μιχαλίνος Ζεμπύλας, Καθηγητής του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου και Επικεφαλής της Ελληνοκυπριακής Ομάδας της Τεχνικής Επιτροπής για την Εκπαίδευση, στο Συνέδριο που οργάνωσε  το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου με θέμα «Αναγνωρίζοντας και αντιμετωπίζοντας τους ρατσισμούς στο σχολείο – πρακτικές εφαρμογές της αντιρατσιστικής πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού». Μιλούσε στις 13 Απριλίου 2019 μπροστά σε δεκάδες εκπαιδευτικούς της Δημοτικής και της Μέσης Εκπαίδευσης από όλη την ελεύθερη Κύπρο που προσήλθαν στις εγκαταστάσεις του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στη Λευκωσία και αξιοποίησαν παραγωγικά και…αντιρατσιστικά αυτό το πρωινό Σαββάτου, συζητώντας τον Κώδικα Συμπεριφοράς Κατά του Ρατσισμού και τον Οδηγό Διαχείρισης και Καταγραφής Ρατσιστικών Περιστατικών, ένα έγγραφο πολιτικής του Υπουργείου που στοχεύει στην πρόληψη, αναγνώριση, διαχείριση και αντιμετώπιση ρατσιστικών περιστατικών στα σχολεία της Κύπρου και που άρχισε να εφαρμόζεται το 2014. (σ. σ.  Στη διαμόρφωση του Κώδικα και του Οδηγού συνέβαλε σημαντικά το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως και ιδιαίτερα ο τότε Επικεφαλής και η Λειτουργός της Αρχής Κατά των Διακρίσεων, Άριστος Τσιάρτας και Θέκλα Δημητριάδου). Ο Δρ Ζεμπύλας είχε δίπλα του τη Λειτουργό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Δρα Έλενα Παπαμιχαήλ, που μαζί της συνέγραψε τον Κώδικα και τον Οδηγό, όπως και τη βασική ομιλήτρια του Συνεδρίου, διεθνώς γνωστή στους πανεπιστημιακούς κύκλους για το σημαντικό έργο της Βρετανίδα Ψυχολόγο και Ακαδημαϊκό Ann Phoenix, Καθηγήτρια Ψυχοκοινωνικών Επιστημών στο Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών του UCL Institute of Education (University College London). Ο Μιχαλίνος Ζεμπύλας αναφέρθηκε στον «εξαιρετικά σημαντικό ρόλο του Διευθυντή στη δημιουργία κουλτούρας αντιρατσισμού μέσα στα σχολεία», ενώ η Έλενα Παπαμιχαήλ τόνισε ότι «όχι μόνο δεν αποτελεί αδυναμία του σχολείου η αναφορά των ρατσιστικών περιστατικών, αλλά αξίζουν συγχαρητήρια στα σχολεία, στους Διευθυντές και στις Διευθύντριες για τη δουλειά τους και κυρίως στους εκπαιδευτικούς που εφαρμόζουν την αντιρατσιστική πολιτική. Ο σκοπός του Κώδικα και του Οδηγού – πρόσθεσε – είναι ν’ αναγνωρίσουμε αυτούς τους ρατσισμούς σε πρώτο επίπεδο και να κάνουμε κάτι, γιατί όπως είπε η Καθηγήτρια Ann Phoenix, το χειρότερο είναι να μην κάνουμε τίποτε».

Οι επιπτώσεις στη σχολική κοινότητα

«Οποιαδήποτε εκδήλωση ρατσιστικής συμπεριφοράς πρέπει να εντοπίζεται, ν’ αναγνωρίζεται και ν’ αντιμετωπίζεται έγκαιρα και αποφασιστικά», είπε προς τους συμμετέχοντες στο Συνέδριο η Διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Δρ Αθηνά Μιχαηλίδου Ευριπίδου, σε σύντομο χαιρετισμό της που μετέφερε η Πρώτη Λειτουργός του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Δρ Έλενα Χατζηκακού. «Σε αντίθετη περίπτωση», προστίθεται στον χαιρετισμό, «πληγώνονται τα θύματα όχι μόνο ως άτομα, αλλά και ως μέλη της ομάδας στην οποία ανήκουν, ενώ επέρχονται σοβαρές επιπτώσεις σε ολόκληρη τη σχολική κοινότητα. Αναγνωρίζοντας τις πολλαπλές μορφές ετερότητας που υπάρχουν σε κάθε σχολείο, στόχος της αντιρατσιστικής πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού είναι η ασφάλιση ενός περιβάλλοντος ασφάλειας, σεβασμού της διαφορετικότητας, μη διάκρισης και ισότητας για όλους τους μαθητές και μαθήτριες, ώστε να μπορούν ν’ απολαμβάνουν στο μέγιστο τις εκπαιδευτικές υπηρεσίες που τους προσφέρονται».

Η συνύπαρξη με σεξισμό και άλλες ανισότητες

Όπως επεσήμανε στην ομιλία της η Καθηγήτρια Ann Phoenix, «η συζήτηση για τον ρατσισμό στα σχολεία συχνά προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα που αφορούν την αντιμετώπιση των ανισοτήτων μεταξύ παιδιών και την αντιπαράθεση κατά πόσο τα μικρά παιδιά έχουν «αχρωματοψία» και δεν έχουν ρατσιστικές προκαταλήψεις. Όμως – συνέχισε – έρευνες έχουν καταδείξει ότι ο ρατσισμός έχει μακρόχρονες συνέπειες στις σχέσεις των παιδιών μεταξύ τους και με τους δασκάλους τους, καθώς και στα μαθησιακά τους αποτελέσματα και είναι γι’ αυτό που οι εκπαιδευτικές αρχές σε πολλές χώρες διαμορφώνουν πολιτικές για το πώς ο ρατσισμός πρέπει ν’ αντιμετωπίζεται στα σχολεία. Εν όψει αυτών των πολιτικών, πολλοί δάσκαλοι είτε νιώθουν αδύναμοι να επιφέρουν αλλαγές στην αντιμετώπιση του ρατσισμού στις τάξεις τους, είτε δεν παραδέχονται ότι υπάρχει ρατσισμός στα σχολεία τους». Η Ann Phoenix εισηγήθηκε διάφορους τρόπους με τους οποίους ο ρατσισμός μπορεί να παρουσιαστεί στα σχολεία και εξήγησε πώς η άρνηση της παρουσίας του, μπορεί να ενισχύσει την επίδρασή του στα παιδιά που τον βιώνουν. Επίσης αναφέρθηκε στα ευρήματα ερευνών για να βοηθήσει στην κατανόηση στοιχείων που είναι διαθέσιμα στα παιδιά διαφόρων ηλικιών και περίγραψε διάφορες μορφές ρατσισμού στα σχολεία, σημειώνοντας ότι αυτός συνυπάρχει με άλλες κοινωνικές ανισότητες όπως τον σεξισμό, τις κοινωνικές και ταξικές ανισότητες και την ομοφοβία. Το τελευταίο μέρος της παρουσίασής της αφορούσε τρόπους με τους οποίους οι δάσκαλοι μπορούν να αντιμετωπίζουν τον ρατσισμό και να βελτιώνουν την ικανότητά τους προς αυτή την κατεύθυνση.

Η εικόνα μας ότι…δεν είμαστε ρατσιστές

«Χρειάζεται υπομονή και προσπάθεια για να διαπιστώσεις ότι ο ρατσισμός είναι παρών καθημερινά στα σχολεία, με τρόπους συνειδητούς και ασυνείδητους και αυτό γιατί δεν είναι εύκολο να αναγνωριστεί αυτό το φαινόμενο, έστω κι αν καταγράφονται πολλά ρατσιστικά περιστατικά στα σχολεία», είπε ο Δρ Μιχαλίνος Ζεμπύλας. «Υπάρχουν», συνέχισε, «πολλαπλές μορφές ρατσισμού στα σχολεία μας και κάποιες μπορεί να είναι πιο διάσπαρτες από άλλες – αφορούν π. χ. το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη διαφορετικότητα ενός παιδιού. Πολλές από αυτές τις μορφές μπορεί να τις υποτιμούμε ή να τις αγνοούμε, γιατί μπορεί να μην τις θεωρούμε ρατσισμό. Όμως αυτές οι συμπεριφορές του αποκλεισμού, στο τέλος της ημέρας τραυματίζουν τα παιδιά και χρειάζεται συνειδητοποίηση εκ μέρους μας για να μπορούμε να τις αντιληφθούμε – κι αυτό δεν είναι εύκολο, είναι άβολο γιατί πάει κατευθείαν στην εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας ότι…δεν είμαστε ρατσιστές. Στο σημείο αυτό επισημαίνω ότι ο Κώδικας σημειώνει ότι δεν χαρακτηρίζουμε τόσο εύκολα κανένα «ρατσιστή», αλλά επικρίνουμε τη συμπεριφορά, μιλώντας για πράξεις και συμπεριφορές ρατσιστικές. Πρέπει να μπορούμε να κοιτάξουμε κατάματα τον εαυτό μας και να παραδεχτούμε ότι κι εμείς σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να συμπεριφερθήκαμε ρατσιστικά… Πήρε αρκετά χρόνια στην Πολιτεία για να παραδεχτεί ότι δεν είναι μεμονωμένα τα ρατσιστικά περιστατικά, όπως ισχυριζόταν για πολύ καιρό…και χρειαζόταν τόλμη για την παραδοχή αυτή, ότι ο ρατσισμός υπάρχει καθημερινά, με διάφορες μορφές μέσα στα σχολεία και την κοινωνία. Όπως είπε η Καθηγήτρια Ann Phoenix, ο ρατσισμός επιτελεί συστημική βία, όταν επιβάλλεται στον άλλο ένα συγκεκριμένο σύστημα αξιών και πεποιθήσεων. Αν προσπαθήσουμε να μπούμε στη θέση του άλλου που μπορεί να ενστερνίζεται ένα διαφορετικό σύστημα αξιών από το δικό μας, μήπως θα νιώσουμε ότι αυτό το σύστημα σε κάποιες περιπτώσεις αποκλείει άλλα άτομα να συμμετέχουν με ίσους όρους στο εκπαιδευτικό σύστημα και στην κοινωνική και ευρύτερη ζωή; Όλα τα κανονιστικά συστήματα δημιουργούν και διαιωνίζουν αποκλεισμούς. Μας ενδιαφέρει ως πολιτεία και κοινωνία ότι κάποια άτομα αποκλείονται; Αν δεν μας ενδιαφέρει, τέλος της συζήτησης, δεν χρειάζεται να πούμε τίποτε άλλο…Μια άλλη σημαντική έννοια είναι η διατομεακότητα, δηλαδή οι πολλαπλές κατηγοριοποιήσεις όπως φύλο, φυλή, σεξουαλικότητα, αναπηρία, κοινωνική τάξη, που περιλαμβάνουν το σύνολο των συστημικών καταπιέσεων και διακρίσεων. Αυτές οι κατηγοριοποιήσεις διασταυρώνονται και σύμφωνα με τη σχετική θεωρία, για να κατανοήσουμε τις πολυπλοκότητες όλων αυτών των διασταυρώσεων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το εργαλείο της διατομεακότητας. Τα άτομα δεν μπορούν ν’ αναγνωρίσουν τον εαυτό τους στους κανονιστικούς λόγους και τις πρακτικές που τα αποκλείουν και συνεπώς δεν μπορούν να ζήσουν μια υποφερτή ζωή, αν νιώθουν συνέχεια ότι αποκλείονται. Κι εμείς δεν χάνουμε από τον ανθρωπισμό μας αν αναγνωρίσουμε τα στερεότυπα και τη συνενοχή μας στη διαιώνιση των ανισοτήτων»…

Όχι  σε ηθικολογικά κηρύγματα

Πάνω στο ίδιο σημείο, η Δρ Έλενα Παπαμιχαήλ εξήγησε ότι «όταν μιλούμε για διαφορετικότητα, δεν μιλούμε μόνο για εθνικότητα ή χρώμα ή θρησκεία και όταν μιλούμε για ρατσισμό δεν μιλούμε για κάτι που έχουμε κάποιοι στο DNA μας και κάποιοι άλλοι όχι –  μιλούμε για συμπεριφορές οι οποίες μπορεί να μην υποστηρίζονται από ρατσιστική πρόθεση. Δηλαδή μπορεί να συμπεριφερθώ ρατσιστικά, χωρίς να το καταλαβαίνω. Το πρώτο βήμα είναι ν’ αρχίσω να καταλαβαίνω ότι κάποιες συμπεριφορές πληγώνουν, ακόμα κι αν το λέω γι’ αστείο, ακόμα κι αν το λέω επειδή έτσι λένε όλοι. Ρατσιστικό περιστατικό μπορεί να είναι οτιδήποτε πληγώνει και καλλιεργεί περιβάλλον εχθρότητας, επηρεάζοντας και όλη την κοινότητα. Π. χ. τη ρατσιστική βία που ασκείται σε ένα υπέρβαρο παιδί για το βάρος του, δεν τη δέχεται μόνο αυτό το παιδί, αλλά τη δέχονται ταυτόχρονα όλα τα υπέρβαρα άτομα που βρίσκονται εκεί, είτε ακούνε είτε όχι. Όταν μιλούμε για ρατσιστικά περιστατικά δεν εννοούμε μόνο σωματική βία, μπορεί να είναι λεκτική, προφορική, γραπτή ή ηλεκτρονική βία στην οποία τα παιδιά μπορεί να είναι ή και να μην είναι μάρτυρες. Τι κάνουμε; Διακόπτουμε, προστατεύουμε το θύμα, θυμίζουμε την πολιτική, το διαχειριζόμαστε διακριτικά, χωρίς ερωτήσεις και τοποθετήσεις του τύπου «γιατί το έκαμες, δεν έπρεπε» κλπ. Αυτά τα κηρύγματα και οι ηθικολογικές παρατηρήσεις, δεν αλλάζουν τις συμπεριφορές».

«Μπορεί ο καθένας να βάλει το λιθαράκι του»…

Τη…μοναχική της πορεία στο σχολείο της, σε σχέση με την υποστήριξη της εφαρμογής της αντιρατσιστικής πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας, περίγραψε στους συνέδρους η Δρ Μαίρη Γεωργίου καθηγήτρια Γαλλικών στο Γυμνάσιο Πολεμιδιών,  αλλά και την – καρποφόρα τελικά – προσπάθειά της να ευαισθητοποιήσει στο πλαίσιο αυτό τη Διεύθυνση και συναδέλφους της, όπως και τον Σύνδεσμο Γονέων του σχολείου. Μιλώντας στο πάνελ της συζήτησης με εκπροσώπους άλλων σχολείων που συμμετέχουν στο Δίκτυο Υποστήριξης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στην  αντιρατσιστική πολιτική, πληροφόρησε ότι στο Γυμνάσιο Πολεμιδιών φοιτούν περίπου 400 μαθητές και μόνο πέντε από αυτούς (Σύροι) έχουν μεταναστευτικό βιογραφικό, ενώ υπάρχουν πολύ περισσότερα παιδιά μικτών γάμων. «Τα παιδιά με μεταναστευτικό βιογραφικό είναι πολύ λίγα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να κάνουμε τίποτε», παρατήρησε. «Δεν μπορώ να πω ότι θα σας μεταφέρω ένα success story», συνέχισε, «που άρχισε πέρσι τον Μάρτη με την ένταξη του Κώδικα στο σχολείο μας, με δική μου πρωτοβουλία και με τη στήριξη ενός Βοηθού Διευθυντή. Φέτος έλειπα για 4 μήνες με άδεια ασθενείας, οπότε πάγωσε ο Κώδικας και ξανα-ξεκίνησε τον Γενάρη 2019, όταν επέστρεψα στο σχολείο. Το γεγονός ότι είμαι μόνη μου στο σχολείο, δεν βοηθά. Η απάντηση στην ερώτηση «αν ένας κούκος μπορεί να φέρει την άνοιξη», είναι ότι οτιδήποτε κάνουμε στη ζωή, μπορεί να βοηθήσει…μπορεί ο καθένας να βάλει το λιθαράκι του και να μετακινήσει τα πράγματα από το σημείο Α στο σημείο Β. Αναφέρω για παράδειγμα τον περίπτωση ενός Τουρκοκύπριου μαθητή στο σχολείο μας, που ήταν σαφώς στόχος εκφοβισμού και ρατσιστικής βίας, σωματικής και φραστικής. Κάποια παιδιά, του έσπασαν το ποδήλατο του και άκουγα σχόλια κάποιων συναδέλφων, όχι πάντα θετικά, «ε τι να κάνουμε θα του αγοράσουμε άλλο ποδήλατο;». Θέλω να πιστεύω ότι μετά τις παρουσιάσεις που έκανα σε συναδέλφους, ευαισθητοποιήθηκε η Διευθύντρια και ο Σύνδεσμος Γονέων έδωσε τα χρήματα και του αγόρασαν καινούργιο ποδήλατο. Επίσης ήρθε σε μένα ο υπεύθυνος του τμήματος του και με ρώτησε πώς μπορώ να τον προστατεύσω…και κάναμε κάποιες ενέργειες που ενδυνάμωσαν το παιδί και μείωσαν τη στοχοποίηση του. Λίγα από τα θετικά που συνέβηκαν, είναι ότι οι καθηγήτριες Νέων Ελληνικών με κάλεσαν στην τάξη τους να μιλήσω για τον ρατσισμό, ενώ υπάρχει τώρα και μια πιο στενή συνεργασία με τη Σύμβουλο μας – π. χ. για τη διοργάνωση βιωματικών εργαστηρίων στο σχολείο. με θέμα τους πρόσφυγες και τους μετανάστες…».

Ψηλά στην ατζέντα του Διευθυντή

Μια εντυπωσιακή πραγματικότητα σε αριθμούς, μετέφερε στη συζήτηση η Ελένη Παπαστυλιανού δασκάλα στο Δημοτικό σχολείο Λινόπετρας, όπου από φέτος εφαρμόζεται το πρόγραμμα του Δικτύου Υποστήριξης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, αναφέροντας ότι μόνο το 10% των μαθητών του σχολείου έχουν και τους δύο γονείς τους Κύπριους, ενώ το 40%  των μαθητών έχουν και τους δύο γονείς αλλοδαπούς και το 50% είναι παιδιά μικτών γάμων με τον ένα γονιό Κύπριο. Είπε επίσης ότι 23 μαθητές του σχολείου είναι μουσουλμάνοι. Ανέφερε ότι «κατά την περσινή σχολική χρονιά υπήρξαν ιδιαίτερα στα διαλείμματα, κάποιες συγκρούσεις και παραβατικές συμπεριφορές με την εμπλοκή παιδιών μεταναστών και έτσι μετά από παρότρυνση του Διευθυντή του σχολείου μπήκαμε στο πρόγραμμα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Ήταν μια πρόκληση για μένα προσωπικά – συνέχισε – και είχα πρακτικές δυσκολίες σχετικές με τον διαθέσιμο χρόνο, όμως είχα τη στήριξη του προγράμματος κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Είμαστε ακόμα στην αρχή της εφαρμογής, όλα γίνονται στον ελεύθερο χρόνο μας, όμως τα θετικά που προκύπτουν είναι πολλά. Έτυχε και ένα ρατσιστικό περιστατικό που διαχειριστήκαμε με βάση τον Κώδικα».

Στη δική της παρέμβαση η Στάλω Χατζηπιερή Διευθύντρια του Δ΄ Δημοτικού σχολείου Αγλαντζιάς Κύκλος Α, είπε ότι στο σχολείο της δεν υπάρχει ούτε ένα παιδί με μεταναστευτική βιογραφία, ότι προηγουμένως υπηρέτησε σε ένα σχολείο της Λεμεσού με πολλά παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία και ότι «εφάρμοσε με επιτυχία και στα δύο σχολεία», τον  Κώδικα Συμπεριφοράς Κατά του Ρατσισμού. Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά, «για μένα η  εφαρμογή είναι σχεδόν η ίδια και στα δύο σχολεία και η εμπειρία με τα παιδιά είναι παρόμοια. Μόνο και μόνο η συνειδητή απόφαση εφαρμογής της αντιρατσιστικής πολιτικής, είναι από μόνο του ένα αντιρατσιστικό μήνυμα. Σε κάθε περίπτωση, το πιο σημαντικό είναι ο Κώδικας να βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα του Διευθυντή του σχολείου και των υπόλοιπων εκπαιδευτικών και να υπάρχει το προσωπικό ενδιαφέρον τους». Τις δικές τους εμπειρίες συμμετοχής των σχολείων τους στο Πρόγραμμα Υποστήριξης της εφαρμογής της αντιρατσιστικής πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας, περίγραψαν επίσης η Διαμάντω Παπαγεωργίου δασκάλα στο Δημοτικό σχολείο Λυθροδόντα-Μελέτειον και η Φάνη Κωνσταντή Βοηθός Διευθύντρια στο Περιφερειακό Δημοτικό σχολείο Ταμασού.

*Το δεύτερο μέρος του Συνεδρίου περιλάμβανε την πραγματοποίηση τεσσάρων παράλληλων εργαστηρίων με τα εξής θέματα: α) «Εφαρμογή αντιρατσιστικής πολιτικής Υπουργείου Παιδείας – προκλήσεις και καλές πρακτικές μέσα από την εμπειρία των σχολείων» με συντονίστρια την Δρα Έλενα Παπαμιχαήλ και με τη συμμετοχή της Ρένας Χόπλαρου,εκπαιδευτικού στο Γ΄ Δημοτικό σχολείο Αγλαντζιάς β) «Διδάσκοντας την αποδοχή στη σχολική τάξη» με συντονίστρια τη Δρα Πετρούλα Αντωνίου Λειτουργό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου γ) «Εκπαίδευση για Αντιρατσισμό ως μέρος της Εκπαίδευσης για έναν Πολιτισμό Ειρήνης» με συντονιστή τον Λούη Λουκαϊδη από τον Όμιλο Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας και δ) «Η ομοφοβία και η τρανσφοβία στο σχολικό περιβάλλον» με συντονίστρια τη Στάλω Λέστα Εκπαιδεύτρια ενηλίκων, Εμψυχώτρια ομάδων, Εκπαιδεύτρια προγραμμάτων βιωματικής μάθησης.

Απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις

Στη διάρκεια του Συνεδρίου διανεμήθηκε στους εκπαιδευτικούς φυλλάδιο που περιέχει μεταξύ άλλων τις πιο κάτω ενδεικτικές απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις σχετικά με την εφαρμογή του Κώδικα και Οδηγού.

-Πώς διακρίνουμε ένα ρατσιστικό από ένα εκφοβιστικό περιστατικό;

-Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του εκφοβισμού είναι η επανάληψη, η διαφορά δύναμης ανάμεσα στον θύτη και το θύμα και η ύπαρξη σκοπιμότητας εκ μέρους του θύτη. Αντίθετα, τα ρατσιστικά περιστατικά μπορεί να είναι μεμονωμένα, να μην υπάρχει διαφορά δύναμης ανάμεσα στον θύτη και το θύμα και να συμβαίνουν συχνά ανεξαρτήτως πρόθεσης του θύτη. Επιπρόσθετα, σε ρατσιστικές συμπεριφορές, θύμα δεν είναι μόνο το άτομο που τις δέχεται αλλά ολόκληρη η κοινότητα/ομάδα στην οποία ανήκει ή θεωρείται ότι ανήκει. Επομένως προκαλείται ή αναπαράγεται αίσθημα απειλής για όλα τα άτομα που μοιράζονται το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, αξίες ή πεποιθήσεις. Οι ρατσιστικές συμπεριφορές βιώνονται επίσης από τους θύτες ως συμπεριφορές εκ μέρους της δικής τους κοινότητας/ομάδας/φίλων.

-Τι γίνεται όταν το παιδί Α ονομάσει το παιδί Β «γκέι» χωρίς να ξέρει τι σημαίνει; Κατά τη συμπλήρωση του εντύπου αναστοχασμούχ ρειάζεται να πληροφορήσουμε τον θύτη τι σημαίνει «γκέι»;

-Άσχετα με το αν γνωρίζει ή όχι κάποιος το νόημα μιας λέξης και άσχετα με τον σεξουαλικό προσανατολισμό του θύματος, η λέξη χρησιμοποιείται από το παιδί Α με σκοπό ή συνέπεια το να πληγώσει ή να μειώσει το θύμα και επομένως η συγκεκριμένη συμπεριφορά αποτελεί ομοφοβικό/ρατσιστικό περιστατικό. Σε περίπτωση που το παιδί Α δε γνωρίζει την έννοια της λέξης, η επεξήγηση του νοήματος δεν είναι απαραίτητη. Οφείλουμε όμως να ζητήσουμε από τον θύτη να μη χρησιμοποιεί αυτή τη λέξη ως βρισιά. Αν διαπιστώσουμε ότι ο θύτης γνωρίζει τι σημαίνει, τότε μπορούμε να εξηγήσουμε το εξής: «Η λέξη αυτή δεν πρέπει να χρησιμοποιείται ως βρισιά ή για να πληγώσει κάποια άτομα διότι υπονοεί ότι σημαίνει κάτι κακό, κάτι που δεν ισχύει. Το παιδάκι που αποκάλεσες με αυτή τη λέξη πληγώθηκε και δεν του αρέσει να τον βρίζουν χρησιμοποιώντας αυτή τη λέξη, επομένως η συμπεριφορά σου αυτή δε γίνεται ανεκτή στο σχολείο μας».

Αριστερά η καθηγήτρια Γαλλικών Δρ Μαίρη Γεωργίου και η δασκάλα Ελένη Παπαστυλιανού στη διάρκεια των παρεμβάσεών τους.

Μερικοί από τους εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στο Συνέδριο – στη μεγάλη τους πλειοψηφία γυναίκες…

Αριστερά όρθια η Δρ Έλενα Παπαμιχαήλ σε ένα από τα τέσσερα εργαστήρια στο πλαίσιο του Συνεδρίου.