Ομόφυλη Γονεϊκότητα: Εκπαιδευτική Παρέμβαση στο Κέντρο Πρόνοιας Αττικής

Η κοινωνία μας έχει γαλουχηθεί, στην πλειονότητά της, μέσα από έμφυλους ρόλους, παγιωμένες πεποιθήσεις και έμφυλα στερεότυπα, που περνούν από γενιά σε γενιά. Η ικανότητα και οι ποιότητες της γονεϊκότητας φαίνεται να εκπροσωπούνται αποκλειστικά από το ετεροκανονικό μοντέλο, με άλλα λόγια από τη σχέση-ζευγάρι, που συνιστούν ένας άνδρας και μία γυναίκα μαζί. 

Απέναντι σε αυτή την ταύτιση της γονεϊκότητας με την ετεροκανονικότητα και τη μεταξύ τους ευθυγράμμιση και αντιστοίχηση, η Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία εδώ και χρόνια έχει διαμορφώσει τις επίσημες οδηγίες και θέσεις της, (https://www.apa.org/about/policy/parenting), αναφορικά με την πλήρη ικανότητα των ομόφυλων ζευγαριών να δημιουργούν οικογένειες παρέχοντας ένα υγιές, ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον στα παιδιά τους, όπως ακριβώς συμβαίνει με τα ετερόφυλα ζευγάρια.

Στην ίδια ακριβώς κατεύθυνση κινείται και η διεθνής επικαιροποιημένη επιστημονική βιβλιογραφία, όπου τα αποτελέσματα από ουσιαστικές έρευνες συνεχώς καταδεικνύουν ότι η ψυχο-κοινωνική προσαρμογή, η ψυχο-συναισθηματική ανάπτυξη και η ψυχική ευημερία των παιδιών δεν σχετίζονται με το σεξουαλικό προσανατολισμό ούτε με την ταυτότητα φύλου των θετών ή ανάδοχων γονέων τους.

Επιπλέον, το Τμήμα Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης τονίζει ότι για την ψυχική υγεία των παιδιών και εν γένει για τη λειτουργία μιας οικογενειακής εστίας σημασία έχουν οι διαδικασίες εντός της οικογένειας και όχι η αυτή καθαυτή δομή της (REES CENTRE, Research in Fostering and Education, University of Oxford  Department of Education, 2015).

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 17 χώρες έχουν νομοθετήσει υπέρ της πλήρους παιδοθεσίας σε ομόφυλα ζευγάρια και 5 ακόμη κράτη-μέλη υπέρ της παιδοθεσίας του παιδιού του/της συντρόφου από το μη βιολογικό γονέα. Στη χώρα μας ο πρόσφατος Νόμος 4538/2018 αναγνωρίζει και νομιμοποεί στα ομόφυλα ζευγάρια το δικαίωμα της αναδοχής.

Με αφορμή τη συγκεκριμένη νομοθεσία, η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) προσκλήθηκε από το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας Περιφέρειας Αττικής (ΚΚΠΠΑ), ώστε να σχεδιάσει και να συντονίσει εκπαιδευτική δράση με θέμα την ομογονεϊκότητα και την κατάλληλη υποστήριξη των αιτημάτων τόσο ομόφυλων ζευγαριών για αναδοχή όσο και ευρύτερα σε θέματα που άπτονται των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών.

Για το λόγο αυτό, σχεδιάστηκε και υποστηρίχθηκε εκπαιδευτική ομάδα με το συντονισμό του Μιχάλη Λάβδα, ψυχολόγου στην ΕΠΑΨΥ, με 8 εκπαιδευτικές συναντήσεις σε διάστημα 6 μηνών. Την εκπαίδευση εμπλούτισαν με τη συμμετοχή τους η οργάνωση «Οικογένειες Ουράνιο Τόξο» με συστηματική παρουσία μελών της σε 3 συναντήσεις, η επιστημονική οργάνωση «ORLANDO LGBT+», όπως και εξειδικευμένοι επαγγελματίες που συνεργάζονται με την ΕΠΑΨΥ.

Επίσης, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης παρουσιάστηκε το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα PARADISO (Participatory Approach for Raising Awareness and Fighting Discrimination against Sexual Orientation and Gender in Healthcare Sector - https://paradiso.gr/) και δόθηκε σχετικό υλικό που απευθύνεται σε επαγγελματίες υγείας και ψυχικής υγείας με κατευθυντήριες οδηγίες για ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα. Συμμετέχουσες και συμμετέχοντες ήταν επαγγελματίες υγείας και ψυχικής υγείας, που διαχειρίζονται αιτήματα για αναδοχές και παιδοθεσίες στο πλαίσιο των υπηρεσιών του ΚΚΠΠΑ.

Η εκπαίδευση στόχευε στην ανάδειξη και τεκμηρίωση της ανάγκης ορατότητας των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ως υποψήφιων γονέων αλλά και στην υποστήριξη των ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών. Οι συμμετέχουσες-οντες επαγγελματίες τόνισαν την αναγκαιότητα η επαγγελματική δεοντολογία να είναι συμπεριληπτική και να διέπει τις πρακτικές στην αναδοχή και την παιδοθεσία χωρίς να γίνονται διακρίσεις εις βάρος των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που θα προσέρχονται ως υποψήφιοι (ανάδοχοι/θετοί) γονείς.

Επίσης, τονίστηκε η σημασία της διασύνδεσης με ΛΟΑΤΚΙ+ οργανώσεις με τις οποίες διερευνήθηκε η δυνατότητα να διασυνδέονται οι ανάδοχοι ΛΟΑΤΚΙ+ γονείς αλλά και κάθε ενδιαφερόμενη-ος που λαμβάνει υπηρεσίες από το ΚΚΠΠΑ και επιθυμεί σχετική ενημέρωση ή/και υποστήριξη.

Στην αξιολόγηση του εκπαιδευτικού προγράμματος αναφέρθηκε η ιδιαίτερα βοηθητική συμμετοχή μελών ΛΟΑΤΚΙ+ οικογενειών που κατέθεσαν τη δική τους εμπειρία, όπως και τους τρόπους υποστήριξης των παιδιών τους στην αντιμετώπιση κάθε λογής διακρίσεων. Άλλωστε, μέσα από τις συναντήσεις τονίστηκε πως κάθε άτομο μπορεί στη ζωή του να βιώσει διακρίσεις για τον οποιοδήποτε λόγο και χρειάζεται οι γονείς να δίνουν τα απαραίτητα εφόδια για να ενισχύεται η ψυχική ανθεκτικότητα του ατόμου με παράλληλες δράσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα, το σύστημα υγείας, αλλά και την κοινωνία ευρύτερα.

Αναφέρθηκε ακόμα ότι «οι διαρκείς εξελίξεις στη νομοθεσία αλλά και στην κοινωνία ευρύτερα, απαιτούν από τους επαγγελματίες να είναι ενήμεροι προσφέροντας κατάλληλη υποστήριξη». Στο πλαίσιο αυτό, η εκπαιδευτική διαδικασία, έδωσε ερεθίσματα για παραπάνω έρευνα και «δια βίου εκπαίδευση», ώστε οι επαγγελματίες στις κρίσιμες θέσεις για την αναδοχή και την παιδοθεσία να είναι ενήμεροι και να μπορούν να ανταποκρίνονται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο συμπεριληπτικά προς τους υποψήφιους γονείς.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, μοιράστηκαν προβληματισμοί και σκέψεις ως προς την προσέγγιση των ΛΟΑΤΚΙ+ θεμάτων κατά τη διαδικασία της αναδοχής και δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη για μια προσέγγιση χωρίς διακρίσεις αλλά και στη δημιουργία ασφαλούς χώρου για να μπορεί να υπάρξει ανοιχτότητα και αμοιβαία συνεργασία μεταξύ των εμπλεκομένων.

Επίσης, κατά την αξιολόγηση της εκπαίδευσης τονίστηκε πως «το να αντιμετωπίζεις ΛΟΑΤΚΙ+ υποψηφίους γονείς όπως και κάθε άλλο εξυπηρετούμενο διερευνώντας την κατάλληλότητά του ως γονέα με ισότιμο τρόπο, αποτελεί αυτονόητο μέρος των υποχρεώσεων των επαγγελματιών». Με αυτό έκλεισε και η πρόεδρος του ΚΚΠΠΑ κ. Σοφία Κωνσταντέλλια, η οποία τόνισε πως «ως υπηρεσίες για την αναδοχή και την παιδοθεσία χρειάζεται να έχουμε μια ισότιμη σχέση με τον κάθε πολίτη που μας εμπιστεύεται, ώστε να έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται και να μπορούμε μαζί να προχωράμε σε ένα κοινό δρόμο με κατάλληλη γνώση και στάση». 

Τα ομόφυλα ζευγάρια είναι ορατά, υπάρχουν ανάμεσά μας, αρκεί να διευρύνουμε την οπτική μας και να τους αναγνωρίσουμε το αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα και στην παιδοθεσία και μαζί τη δυνατότητα στην εμπειρία της γονεϊκότητας, που κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να τη βιώσει μέσα από τη μοναδικότητα και ποικιλότητά του. Μία γονεϊκότητα, που δεν «φωτογραφίζει» συγκεκριμένο σεξουαλικό προσανατολισμό ούτε συγκεκριμένη ταυτότητα φύλου, αλλά αποτελεί τη βιωμένη εμπειρία, η οποία αναδύεται μέσα στο πεδίο, καθώς τη συν-δημιουργούν φροντιστής και παιδί μαζί, με παρονομαστή την αγάπη.

Πρόκειται για μία κοινή δυναμική διαδικασία, μία σχέση που γεννιέται και εξελίσσεται στο μεταξύ των ανθρώπων χωρίς να υπαγορεύεται από την επιτελεστικότητα του φύλου και τις όποιες έμφυλες «γυναικείες» και «ανδρικές» λειτουργίες και ποιότητες. 

*
- Ειρήνη Κουτελά, MSc., Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας & Ψυχοθεραπεύτρια-εκπαιδευμένη στη θεραπεία Gestalt
- Μιχάλης Λάβδας, Ψυχολόγος MSc., Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας