Μαθητές στα δίχτυα του ψηφιακού μπούλινγκ

Εκπληκτος ο πατέρας μαθήτριας Στ΄ Δημοτικού στον Χολαργό ανακάλυψε, ρίχνοντας μια ματιά στην ταμπλέτα της κόρης του, πως στο viber (μια εφαρμογή επικοινωνίας μέσω Διαδικτύου) είχε σχηματιστεί μια ομάδα από αρκετές συμμαθήτριες και συμμαθητές της με τίτλο «Να φύγει η Χριστίνα από το σχολείο!» Η Χριστίνα ήταν η κόρη του.... Η ομάδα κοινοποιούσε τα μηνύματά της και στη Χριστίνα, ασκώντας της συστηματική ψυχολογική πίεση. Τότε κατάλαβε περισσότερα για τον λόγο που η μικρή του κόρη ήταν πολύ στεναχωρημένη το τελευταίο διάστημα.

Δυστυχώς, δεν είναι η μόνη περίπτωση. Το ψηφιακό μπούλινγκ (εκφοβισμός) αποτελεί τον δεύτερο λόγο επικοινωνίας με την τηλεφωνική γραμμή βοήθειας 210-60.07.686 του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου.

«Το 20% των αιτημάτων βοήθειας που δεχθήκαμε το 2017 αφορούσε καταστάσεις διαδικτυακού εκφοβισμού, συνολικά 334 περιπτώσεις. Μόνο η εξάρτηση από το Διαδίκτυο μάς απασχόλησε περισσότερο», λέει στην «Κ» ο Γιώργος Κορμάς, υπεύθυνος της Γραμμής. Η εκτίμηση των ειδικών που ασχολούνται με τα θέματα των εφήβων και των παιδιών είναι πως ο ψηφιακός εκφοβισμός καλπάζει και αναπτύσσεται ανεξέλεγκτα ειδικά στις μικρές ηλικίες, ακόμα και στο δημοτικό, όπου τα παιδιά χρησιμοποιούν το Ιντερνετ μέσω δικών τους συσκευών (π.χ. ταμπλέτες, αλλά και κινητά τηλέφωνα) χωρίς ουσιαστική γονική επιμέλεια. «Το μπούλινγκ μέσω του Ιντερνετ είναι πολύ πιο εύκολο γιατί μπορεί να είναι ανώνυμο και να κάνει πολύ μεγαλύτερη ζημιά, καθώς φτάνει σε πολύ ευρύτερο κοινό και εκθέτει το θύμα-στόχο μπροστά σε δεκάδες, εκατοντάδες ή και χιλιάδες άτομα. Ωθεί μάλιστα το θύμα να απαντήσει, αναπαράγοντας το πρόβλημα, συχνά σε υψηλότερο επίπεδο», λέει ο κ. Κορμάς.

Μια νέα τάση, η οποία αναπτύσσεται τώρα και στην Ελλάδα σύμφωνα με τους ερευνητές του ΕΚΑΔ, είναι η προσφυγή των θυμάτων μπούλινγκ σε ψηφιακές πλατφόρμες επικοινωνίας, αντί για τους γονείς τους, τους καθηγητές τους ή τους φίλους τους! Αναπτύσσονται στο Facebook ή σε άλλα ιντερνετικά δίκτυα επικοινωνίας, ειδικές ομάδες «μόνο για εφήβους» (teensonly, μία απ’ αυτές ή με άλλα σχετικά ονόματα), όπου τα παιδιά δημοσιοποιούν την περίπτωση του εκφοβισμού τους και ζητούν –από τους χιλιάδες εγγεγραμμένους– συμβουλές για το τι να κάνουν!

«Είναι τρομερό! Αποκαλύπτει τον μεγάλο βαθμό αποξένωσης μεταξύ των εφήβων και των γονιών τους, την αδυναμία επικοινωνίας με τους καθηγητές τους, αλλά και τη δυσκολία να το συζητήσουν με την παρέα τους. Προτιμούν να αποκαλύψουν τον εκφοβισμό που δέχθηκαν, τις περισσότερες φορές επώνυμα, σε ένα άγνωστο πλήθος, ζητώντας συμβουλές», σημειώνει ο κ. Κορμάς. «Οι απαντήσεις που λαμβάνουν είναι συνήθως δύο κατηγοριών: ή προτρέπουν το θύμα να απαντήσει με τον ίδιο τρόπο και βίαια, ή να το αγνοήσει. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για λάθος συμβουλή», σημειώνει ο υπεύθυνος του ΕΚΑΔ.

«Η αδυναμία επικοινωνίας εντός της οικογένειας, αλλά και εντός του σχολείου, είναι από τους παράγοντες που δημιουργούν το υπόβαθρο για την εκδήλωση τάσεων εκφοβισμού. Ιδιαίτερα παιδιά που βρέθηκαν εκτεθειμένα σε βία εντός της οικογένειας, που αναφέρουν πως οι γονείς τους είχαν βίαιη συμπεριφορά ή και χειροδικούσαν, που αδιαφορούσαν γι’ αυτά και δεν είχαν διάθεση να τα ακούσουν, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να μετατραπούν σε θύτες εκφοβισμού», λέει στην «Κ» η Aννα Κοκκέβη, ψυχολόγος και ομότιμη καθηγήτρια ψυχιατρικής στο καποδιστριακό πανεπιστήμιο.

Ο ψηφιακός εκφοβισμός μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους. Απειλές και επιχείρηση τρομοκράτησης με χρήση και πλαστών ονομάτων, εκβιασμούς (π.χ. με την απειλή ανάρτησης φωτογραφιών), δημιουργία ομάδων που πιέζουν για την απομόνωση ενός παιδιού, για τον αποκλεισμό του από συγκεκριμένες δράσεις, παιχνίδια ή παρέες. Υπάρχει διασύνδεση μεταξύ του ιντερνετικού και του σχολικού μπούλινγκ.

Η αντιμετώπιση

«Eχει συμβεί μερικές φορές να ξεκινήσει κάποια αντιπαράθεση στο σχολείο και να γενικευθεί μετά μέσω δημοσιοποίησης στο Διαδίκτυο, συνήθως λαμβάνοντας πολύ μεγαλύτερες διαστάσεις. Συχνότερο είναι το ανάποδο: να υπάρξει πρώτα ψηφιακό μπούλινγκ, συχνά για ένα μικρής σημασίας θέμα, το οποίο μετά εκφράζεται και στο σχολείο», μας λέει η Μαρία Αυγεροπούλου, εκπαιδευτικός σε γυμνάσιο της Δυτικής Αθήνας.

«Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για την αντιμετώπιση και του ψηφιακού εκφοβισμού, στον οποίο σχετίζονται μαθητές τους. Μερικές φορές θεωρούν πως είναι κάτι που γίνεται εκτός σχολείου ή πως δεν τους αφορά. Δεν είναι έτσι, καθώς αργά ή γρήγορα θα έρθει μέσα στο σχολείο. Υπάρχει το νομικό πλαίσιο, υπάρχει η κατάλληλη διαδικασία για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο. Χρειάζεται μηδενική ανοχή, σε συνδυασμό με προσοχή και ψυχραιμία», τονίζει ο κ. Κορμάς.

Πιο ευάλωτα τα παιδιά φτωχών οικογενειών

Μοιάζει με κακόγουστη φαρσοκωμωδία, αλλά δυστυχώς είναι αληθινό περιστατικό: Πατέρας μαθητή γυμνασίου ενημερώνεται από τους καθηγητές πως ο γιος του έχει δεχθεί εκφοβισμό από συμμαθητές του και καλείται στο σχολείο για ενημέρωση. Θα προσέλθει το επόμενο πρωί, αλλά όχι ακριβώς για ενημέρωση: Μόλις μπαίνει στο προαύλιο αρχίζει να κυνηγά τα «ένοχα» παιδιά και στη συνέχεια συμπλέκεται με καθηγητές που έσπευσαν να τον τραβήξουν! Ενα μικρό παράδειγμα που δείχνει πόσο βαθύ είναι το πρόβλημα της διάχυτης βίας, της επιθετικής συμπεριφοράς, του εκφοβισμού μέσα στην ελληνική κοινωνία. Ο σχολικός εκφοβισμός, όμως, επηρεάζει ευαίσθητες ηλικίες. «Συχνά τα ψυχολογικά προβλήματα που εμφανίζονται σε ένα παιδί που έχει υποστεί εκφοβισμό το ακολουθούν και στην ενήλικη ζωή, με τη μορφή της κατάθλιψης, της αγχώδους συμπεριφοράς κ.ά.», λέει στην «Κ» η Αννα Κοκκέβη.

Βασική πηγή για την άντληση στοιχείων σχετικά με τον σχολικό εκφοβισμό αποτελούν οι μεγάλες έρευνες που πραγματοποιεί μεταξύ χιλιάδων μαθητών κάθε τέσσερα χρόνια το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής. Τα πλέον πρόσφατα στοιχεία προέρχονται από την έρευνα του 2014 (άμεσα θα ξεκινήσει η έρευνα του 2018). Το 2014 είχε καταγραφεί πως το 7,5% των εφήβων (αγόρια 10,7%, κορίτσια 4,4%) συμμετείχε σε εκφοβισμό άλλων παιδιών στο σχολείο. Το μπούλινγκ ξεκινούσε ήδη από το δημοτικό (4% ως θύτες στην ηλικία των 11 ετών), έφτανε στο 9,6% στην ηλικία των 13 ετών και υποχωρούσε λίγο στο 8,8% στα 15 έτη. Αντίστοιχα, το 6,4% των εφήβων είχε δηλώσει πως υπέστη μπούλινγκ, το 5,6% ήδη από το δημοτικό.

Ποια παιδιά βρίσκονται στο στόχαστρο; Συνήθως τα παιδιά που είναι διαφορετικά γίνονται στόχος επιθέσεων. Αξιοσημείωτο εύρημα είναι πως τα παιδιά από φτωχότερες οικογένειες ανέφεραν σε σημαντικά υψηλότερο ποσοστό πως υφίστανται εκφοβισμό σε σχέση με παιδιά οικογενειών μεσαίων ή υψηλών εισοδημάτων.

Πτωτική τάση

«Το 2010 υπήρξε ανησυχητικό ρεκόρ στον σχολικό εκφοβισμό, με τη συμμετοχή του 15,8% των εφήβων. Το 2014 καταγράφηκε πτώση στο 7,5%, κάτω και από τα επίπεδα του 9% που είχαν καταγραφεί τα προηγούμενα χρόνια. Αναμένουμε να δούμε και τα στοιχεία του 2018 για να δούμε εάν επαληθεύονται αυτές οι τάσεις», λέει η κ. Κοκκέβη. «Υποθέτουμε πως μπορεί να έπαιξαν θετικό ρόλο η μεγάλη ευαισθητοποίηση που υπήρχε στο θέμα του μπούλινγκ από εκπαιδευτικούς, γονείς, ΜΜΕ, με τη βοήθεια εξειδικευμένων επιστημόνων. Ταυτόχρονα, πρέπει να δούμε πώς επέδρασε η οικονομική κρίση. Αφενός, σε ορισμένες περιπτώσεις η δυσκολία των καταστάσεων φαίνεται να έφερε πιο κοντά όλες τις πλευρές: παιδιά, γονείς, εκπαιδευτικούς. Επιπλέον, καταγράφεται μια μείωση της πίεσης που νιώθουν τα παιδιά από την εκπαιδευτική διαδικασία και ίσως συνδέεται με τη μείωση των φροντιστηρίων και των υποχρεωτικών εξωσχολικών δραστηριοτήτων, που έγινε για οικονομικούς λόγους. Είχε, όμως, ως αποτέλεσμα να αποκτήσει ο μαθητής περισσότερο ελεύθερο χρόνο και μικρότερη πίεση», εξηγεί η κ. Κοκκέβη.

«Το πιο σημαντικό είναι να καταλάβουμε το βάθος του προβλήματος. Ο σχολικός εκφοβισμός είναι συμπεριφορά υψηλού κινδύνου, που συνδέεται με βία, χρήση ουσιών, ατυχήματα. Απαιτεί ειδική αντιμετώπιση, εκπαιδευτικούς με υψωμένες τις κεραίες τους και γονείς κοντά στα παιδιά τους», καταλήγει η ομότιμη καθηγήτρια. 'ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ'