Γολγοθάς η καθημερινότητα των τράνς

Είχα δυστυχώς πολύ άσχημη αντιμετώπιση. Π.χ. για την άδεια οδήγησής μου. Ζήτησα να μου βάλουν τη γυναικεία φωτογραφία μου και έκαναν θέμα. Και στο αεροδρόμιο και στην Αστυνομία με χλεύασαν. Όταν πήγα στο αεροδρόμιο και παρόλο που είχα προειδοποιήσει μέσω του ταξιδιωτικού πρακτορείου ότι υπάρχει διαφορά στο παρουσιαστικό μου από την ταυτότητά μου, όταν πήγα να μπω και έδειξα το διαβατήριό μου, αμέσως είδα ότι έπεσε σήμα και πήραν το διαβατήριο για να το δείξουν αλλού για να με κοροϊδέψουν…». Οι διακρίσεις προς τα διεμφυλικά άτομα στη βάση της ταυτότητας φύλου τους στην Κύπρο συναντώνται σε όλες τις καθημερινές καταστάσεις, χώρους και υπηρεσίες στις οποίες χρειάζεται ή κατά καιρούς θα χρειαστεί να παρευρεθεί ένα τρανς άτομο. Την ίδια ώρα οι αδυναμίες των δημόσιων, και όχι μόνο, υπηρεσιών, καθώς και το κενό στο νομοθετικό πλαίσιο εγείρουν σοβαρά ζητήματα που πλήττουν τα τρανς άτομα στην Κύπρο, σε διάφορες πτυχές της ζωής τους, καθιστώντας δύσκολη την καθημερινή τους διαβίωση.

Έρευνα για λογαριασμό του Συμβουλίου της Ευρώπης που πραγματοποιήθηκε από τον δρα Κωνσταντίνο N. Φελλά, αντιπρύτανη Έρευνας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, μεταξύ Νοεμβρίου 2017 και Ιανουαρίου 2018 με δείγμα 20 τρανς άτομα 18-60 ετών στην Κύπρο -αποτελεί συλλογή ποιοτικών δεδομένων, μέσα από συνεντεύξεις τρανς ατόμων-, καταδεικνύει την ανάγκη για άμεση νομοθετική ρύθμιση του δικαιώματος αναγνώρισης φύλου. Δέον να σημειωθεί ότι από τους 20 συνολικά συμμετέχοντες οι 14 προσδιορίζονται ως τρανς άντρες και οι 6 ως τρανς γυναίκες. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επεξηγηθεί πως ο όρος τρανς (διεμφυλικός) αναφέρεται στα άτομα που έχουν ταυτότητα φύλου διαφορετική από αυτήν με την οποία γεννήθηκαν. Τα τρανς άτομα ενδέχεται να έχουν υποβληθεί σε επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου, χωρίς ωστόσο αυτό να είναι απαραίτητο.

Τι ισχύει σήμερα

Στην κυπριακή έννομη τάξη σήμερα δεν προβλέπεται διαδικασία για την αλλαγή του ονόματος και του φύλου των διεμφυλικών ατόμων στα δηλωτικά της ταυτότητάς τους έγγραφα (ταυτότητες, διαβατήρια, πιστοποιητικά γεννήσεως κ.τ.λ.). Οι όποιες αλλαγές στο Αρχείο Πληθυσμού εξαρτώνται από τη διακριτική ευχέρεια του διευθυντή του ΤΑΠΜ και στην πράξη απαιτείται προηγούμενη επέμβαση επαναπροσδιορισμού φύλου, σχετική ιατρική βεβαίωση από τις Ιατρικές Υπηρεσίες και ένορκη δήλωση του αιτούντος. Το πιστοποιητικό γέννησης δεν τροποποιείται. Την ίδια ώρα οι διεθνείς συμβάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων προστατεύουν και κατοχυρώνουν τα δικαιώματα όλων των ατόμων χωρίς καμία διάκριση. Αυτό συνεπάγεται, σύμφωνα με έκθεση της Αρχής κατά των Διακρίσεων σχετικά με τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου των διεμφυλικών ατόμων, η οποία χρονολογείται από τον Απρίλιο του 2014, ότι παρά την απουσία, σε αρκετά διεθνή κείμενα, ειδικής αναφοράς στον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, το σύνολο των διεθνών συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα προστατεύει από τις διακρίσεις σε οποιαδήποτε βάση. Σε εκείνη την έκθεση η τότε επίτροπος Διοικήσεως Ελ. Σαββίδου παρουσίασε την ανάγκη για νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου των διεμφυλικών ατόμων, καθώς η εφαρμοζόμενη πρακτική αφενός δεν είναι θεσμοθετημένη, αφετέρου εγείρει ερωτηματικά αναφορικά με την πλήρη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων αυτών.

Στο μεταξύ, το περασμένο φθινόπωρο εγκρίθηκε μετά από έντονη συζήτηση στη Βουλή των Ελλήνων το πολύκροτο νομοσχέδιο αλλαγής φύλου, το οποίο μεταξύ άλλων προνοεί με δικαστική απόφαση ένα άτομο να μπορεί να αλλάξει το φύλο του, όταν πληροί τις προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος, χωρίς να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση ή ψυχιατρική θεραπεία.

Ανάλογο νομοσχέδιο ετοιμάστηκε και στην Κύπρο μετά από πολύμηνες συζητήσεις της οργάνωσης ΛΟΑΤ Accept με την κυβέρνηση και τα κόμματα και τώρα εκκρεμεί ο νομοτεχνικός του έλεγχος. Το προσχέδιο του νομοσχέδιου έχει ετοιμαστεί με την τεχνογνωσία διεθνών και Κύπριων νομικών και εμπειρογνωμόνων και την έμπρακτη στήριξη του Συμβουλίου της Ευρώπης βάσει διεθνών πρακτικών και αποφάσεων του ΕΔΑΔ.

Την αναγκαιότητα του νομοσχεδίου -και αμέσως- αναδεικνύει η παρούσα έρευνα, η οποία καταλήγει στο ότι είναι απαραίτητη η θέσπιση συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου ώστε μέσα από γρήγορες διοικητικές διαδικασίες να παρέχεται τη δυνατότητα στα τρανς άτομα να προβαίνουν σε αλλαγή του φύλου και του ονόματός τους σε όλα τα επίσημα έγγραφα, στη βάση του αυτοπροσδιορισμού, χωρίς ιατρικές παρεμβάσεις. Επιπλέον, είναι απαραίτητη η εκπαίδευση διοικητικών λειτουργών και προσωπικού των νοσηλευτικών και κρατικών υπηρεσιών, καθώς και υπηρεσιών όπως η Αστυνομία, αλλά και η επιμόρφωση των λειτουργών της εκπαίδευσης σε θέματα ταυτότητας φύλου. Απαραίτητη θεωρείται επίσης η αναθεώρηση εντύπων που συμπληρώνονται σε δημόσιες και άλλες υπηρεσίες και στις οποίες ζητείται το φύλο.

Η έρευνα

Οι συμμετέχοντες στην έρευνα που αποκαλύπτει σήμερα ο «Π» με τις δηλώσεις τους, που συγκλίνουν, παρουσίασαν απλές καθημερινές διαδικασίες και δραστηριότητες ως ιδιαίτερα δυσάρεστες καταστάσεις. «Με ενοχλεί αυτή η αντίδραση των ατόμων στις υπηρεσίες όταν πάω να δώσω την ταυτότητά μου και έχουν περίεργες αντιδράσεις όταν βλέπουν άλλο πρόσωπο στην ταυτότητα και άλλο μπροστά τους. Πρέπει κάθε φορά να περάσω που ανάκριση. […] Στην τηλεφωνική υπηρεσία που πήγα μια φορά για να αλλάξω ένα πακέτο υπηρεσιών κάλεσαν την υπεύθυνη και μου έκανε διάφορες ερωτήσεις για να με πιστέψουν ότι είμαι το ίδιο άτομο», δηλώνει συμμετέχων στην έρευνα.

Η διαδικασία αλλαγής των επίσημων εγγράφων των τρανς ατόμων αποτελεί μονόδρομο και ένα χρονοβόρο ταξίδι, κατά τη διάρκεια του οποίου το τρανς άτομο δεν αναγνωρίζεται με την ταυτότητα φύλου και το όνομα που ορίζει το ίδιο για τον εαυτό του, αλλά με βάση τα στοιχεία που του έχουν δοθεί κατά τη γέννησή του.

«Τρομάζω ακόμα να πάω σε μια δουλειά. Ψάχνω συγκεκριμένες δουλειές αναγκαστικά, εκεί που άκουσα ότι δέχτηκαν και άλλα τρανς άτομα. Δεν μπορώ να πάω οπουδήποτε λόγω της ταυτότητας γιατί θα πρέπει να δίνω εξηγήσεις», σημειώνει άλλος συμμετέχων, ενώ ένας τρίτος εξηγεί: «Αποφεύγω να πάω σε δουλειές που χρειάζεται απαραίτητα συνέντευξη γιατί είναι πάντα το άγχος μου πώς θα με αντιμετωπίσουν και ότι θα πρέπει να εξηγώ λόγω της διαφοράς στην ταυτότητά μου. Έτσι επιλέγω να κάνω δουλειές από το σπίτι, αφού προσφέρεται και λόγω της φύσης της ειδικότητάς μου».

Όπως έγινε φανερό μέσα από τις δηλώσεις των συμμετεχόντων και κυρίως μέσα από τις προσωπικές τους εμπειρίες, όλη αυτή η διαδικασία δυσκολεύει το άτομο στην εξεύρεση εργασίας, στην παρουσία του σε δημόσιους και άλλους χώρους όπου θα κληθεί να δείξει την ταυτότητά του, δημιουργώντας παράλληλα αισθήματα άγχους, φόβου, απογοήτευσης, ντροπής και αδικίας. Καταδεικνύεται επίσης ότι τα τρανς άτομα στην Κύπρο βιώνουν κοινωνικό αλλά και επαγγελματικό αποκλεισμό σε μεγάλο βαθμό, από νεαρή ηλικία κατά τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής, αλλά και στη συνέχεια στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. «Για να καταλάβεις, πήγα βόλτα με έναν φίλο μου σε ένα κλαμπ και για να μπω μέσα έπρεπε να δείξω ταυτότητα. Αναγκαστικά έφυγα γιατί δεν ήθελα να με κοιτάζουν περίεργα, νιώθω πολύ άβολα»…

«Ένας γιατρός έστελνε με να πάω εκκλησία…»

Το θέμα της αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου ενός ατόμου αποτελεί, σύμφωνα με το ΕΔΑΔ, κυρίως ζήτημα αναγνώρισης του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού ενός ατόμου, καθώς και σεβασμού της ιδιωτικής του ζωής, όπως αναφέρεται στα συμπεράσματα της έρευνας. «Το γεγονός ότι στην Κύπρο μέχρι στιγμής η αναγνώριση της ταυτότητας φύλου για τα τρανς άτομα περνά μέσα από διαδικασίες ιατρικών παρεμβάσεων εντείνει τη θυματοποίηση των ατόμων αυτών και παραβιάζει το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού και του σεβασμού της ιδιωτικής ζωής».

Οι ιατρικές διαδικασίες στα κρατικά νοσηλευτήρια της Κύπρου, αλλά και οι λοιπές διαδικασίες που έπονται και θεωρούνται απαραίτητες για την αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και την αλλαγή των επίσημων εγγράφων ενός τρανς ατόμου πραγματοποιούνται σε ένα μεγάλο σχετικά χρονικό πλαίσιο. «Όταν επέστρεψα από την επέμβαση που έκανα στο Λονδίνο… μου πήρε 3 χρόνια να αλλάξουν τα χαρτιά μου», δηλώνει συμμετέχων.

Την ίδια ώρα, αυτές οι διαδικασίες και κυρίως οι ιατρικές προϋποθέτουν γνώσεις που θεωρούνται απαραίτητες για τις ειδικότητες ή τις υπηρεσίες που έχουν να αντιμετωπίσουν τρανς άτομα. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες δήλωσαν ότι αυτή η γνώση δεν υπάρχει ή είναι ελλιπής και αυτό οφείλεται κυρίως στην αμέλεια του κράτους να εκπαιδεύσει κατάλληλα τις υπηρεσίες και τους λειτουργούς. «Δεν ήξερα από πού να ξεκινήσω, δεν είχε κάποιον τότε να μου πει από πού να ξεκινήσω. Ένας γιατρός έστελνε με να πάω εκκλησία… Μετά πήγα σε ενδοκρινολόγο. Μου έλεγε ότι δεν μπορεί να με αναλάβει και ότι δεν μπορεί να πάρει έτσι ευθύνη. Μου έλεγε να περιμένω ακόμα λίγο καιρό. Είχα, εν τω μεταξύ, χαρτί από ψυχολόγο και ψυχίατρο, αλλά πάλι δεν δεχόταν. Αλλά η συγκεκριμένη (ενδοκρινολόγος) είχε πει και σε μια φίλη μου ότι είμαστε όλοι ανώμαλοι και δεν είμαστε καλά. […] Για να φτάσω στο αποτέλεσμα που ήθελα μου πήρε ενάμιση χρόνο με τις ορμονοθεραπείες, μπορεί και δύο χρόνια, για να φαίνονται έντονα οι αλλαγές. Επειδή δεν ήξερε ο γιατρός, δεν είχε άλλη περίπτωση πριν, εφοάτουν κι εκείνος να μου βάλει υψηλή δοσολογία». 
Από την εφ. Πολίτης Κύπρου