Ταυτότητα φύλου: Ενα νομοσχέδιο που προσφέρει δικαίωμα στη ζωή

Μια πάγια και πολύ βασική διεκδίκηση της τρανς κοινότητας βλέπουμε επιτέλους να γίνεται πραγματικότητα με το νομοσχέδιο για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου. Με αφορμή το νομοσχέδιο –ψηφίστηκε επί της αρχής– και τη συζήτηση που προκάλεσε μέσα και έξω από τη Βουλή, το Documento φιλοξενεί δύο πρόσωπα της κοινότητας που αγωνίζονται για τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα, τη Βανέσα Βενέτη, συμμετέχουσα ως μέλος της οργάνωσης Οικογένειες Ουράνιο Τόξο στη συζήτηση για το νομοσχέδιο στο κοινοβούλιο, και τον Τζωρτζ Κουνάνη, επίσης μέλος οργανώσεων της κοινότητας. 

Συνεντεύξεις στον Ζακ Κωστόπουλο στην εφημερίδα DOCUMENTO

Βανέσα Βενέτη

«Αποκτούμε πλέον νομική υπόσταση»

Τι σημαίνει για την τρανς κοινότητα αλλά και για σένα προσωπικά το νομοσχέδιο και τι αλλάζει πρακτικά στην καθημερινότητά σας;

Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο είναι πολύ σημαντικό για τα περισσότερα τρανς άτομα καθώς αποκτούμε πλέον νομική υπόσταση. Φαντάσου μια καθημερινότητα στην οποία σε κάθε συναλλαγή σου με κάποιον φορέα πρέπει να δίνεις, π.χ., μια ταυτότητα, ένα διαβατήριο ή ένα δίπλωμα τα οποία δείχνουν άλλο πρόσωπο από αυτό που είσαι πλέον. Σου φέρνω ένα απλό παράδειγμα: Αν πάω στην τράπεζα να κάνω ανάληψη, θα πρέπει να εξηγήσω στον αρμόδιο υπάλληλο ότι εγώ και το πρόσωπο της ταυτότητας είμαστε το ίδιο και θα πρέπει να τον πείσω γι’ αυτό. Αυτά λοιπόν τελειώνουν με το συγκεκριμένο σχέδιο νόμου.

Εδώ ίσως θα πρέπει να τονίσω ότι οι τρανς άνθρωποι είναι μια κοινωνική ομάδα ιδιαίτερα κακοποιημένη, η οποία μέσα από διάφορα νομοσχέδια αρχίζει επιτέλους να αποκτά τον σεβασμό που της αξίζει και οφείλουμε όλες και όλοι ένα τεράστιο ευχαριστώ στην κ. Μαρίνα Γαλανού και στο Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών για τους αγώνες που έχουν δώσει και τη σπουδαία δουλειά που έχουν κάνει ώστε να φτάσουμε εδώ. Για να μην παρεξηγηθώ, αγώνες έχουν δώσει και δίνουν καθημερινά όλες οι οργανώσεις της κοινότητας και αξίζουν συγχαρητήρια, απλώς η προσωπική μου άποψη είναι ότι το συγκεκριμένο νομοσχέδιο είναι «παιδί» της κ. Μαρίνας Γαλανού επειδή γνωρίζω πόσο αγωνίστηκε γι’ αυτό σε εποχές που ούτε καν το διανοείτο κανείς άλλος να μιλήσει για κάτι τέτοιο.

Υπάρχουν και ενστάσεις από την κοινότητα για επιμέρους άρθρα του νομοσχεδίου. Ποιες είναι και γιατί;

Αν και είναι σημαντικότατο βήμα, έχει σοβαρές ελλείψεις, δημιουργεί προβλήματα και χωρίζει τους τρανς ανθρώπους σε δυο κατηγορίες. Ενα σημαντικότατο πρόβλημα είναι το υποχρεωτικό διαζύγιο που θα πρέπει να επέλθει ταυτόχρονα με την αλλαγή των εγγράφων για τα τρανς άτομα που βρίσκονται εντός γάμου, τα οποία είναι πολύ περισσότερα απ’ ό,τι φανταζόμαστε.

Το δεύτερο πρόβλημα είναι η μη αλλαγή ονόματος στη ληξιαρχική πράξη γέννησης του παιδιού που έχει αποκτήσει ένα άτομο πριν από τη διαδικασία. Εδώ συναντούμε το εξής παράδοξο: εγώ, για παράδειγμα, να μην μπορώ να αποδείξω την οικογενειακή μου σχέση με το ίδιο μου το (βιολογικό) παιδί και σε κάποιο νοσοκομείο ή αεροδρόμιο, π.χ., να πρέπει να υπάρξει άρση της μυστικότητας για να αποδειχθεί η έννομη οικογενειακή μας σχέση. Οπως είπα και στην ομιλία μου στη Βουλή, αν χρειαστεί να νοσηλευτώ στην εντατική όταν θα ενηλικιωθεί το παιδί μου, δεν θα έχει δικαίωμα να υπογράψει, παρά μόνο με άρση της μυστικότητας, κάτι που εκ των πραγμάτων είναι κακοποιητικό και μας γυρίζει πίσω.

Αλλο ένα εξίσου σημαντικό θέμα στο οποίο υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις είναι το όριο ηλικίας, το οποίο ευτυχώς ο αρμόδιος υπουργός κ. Κοντονής είδε θετικά και έκανε αλλαγές, αν και κατά τη γνώμη μου δεν λύνουν τελείως το πρόβλημα, καθώς όταν ένα παιδί π.χ. στα 12 του (δεν αναφέρω τυχαία την ηλικία αυτή) αντιλαμβάνεται τη διαφορετικότητά του και έχει υποστήριξη από το οικογενειακό του περιβάλλον θα συνεχίσει να υπόκειται την κακοποίηση να το αντιμετωπίζουν, για παράδειγμα, στο σχολείο με διαφορετικό φύλο από αυτό στο οποίο πραγματικά νιώθει ότι ανήκει.

Από κει και πέρα το νομοσχέδιο αυτό δεν κάνει καμιά αναφορά σε τρανς μετανάστριες/μετανάστες, non-binary άτομα και δεν δίνει λύση στο ζήτημα των ίντερσεξ παιδιών που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο θέμα. Κλείνοντας θα πω ότι είναι μια διαδικασία σχετικά ακριβή, αφού μιλάμε για δικαστήριο το οποίο θα κρίνει από την εξωτερική εμφάνιση αν το αιτούμενο άτομο δικαιούται ή όχι τη μεταβολή των εγγράφων του, άρα καταλύεται η έννοια του αυτοπροσδιορισμού.

Πώς ήταν η εμπειρία της συμμετοχής σου στη σχετική συζήτηση στη Βουλή;

Φυσικά και μπορώ να τη χαρακτηρίσω σπουδαία εμπειρία... Αυτό που είπε στην αρχή του λόγου της η κ. Γαλανού, ότι είναι σπουδαία ημέρα για τους τρανς ανθρώπους, ήταν τεράστια αλήθεια. Αυτή η τόσο πληγείσα κοινωνική ομάδα, η οποία έχει υποστεί βάναυσες κακοποιήσεις μόνο και μόνο με αφορμή την ύπαρξή της, έφτασε στο σημείο να βρίσκεται εντός της Βουλής και να συνομιλεί με βουλευτές και τον υπουργό για ένα τόσο σημαντικό θέμα που αφορά την ίδια μας την ύπαρξη.

Ηταν μια πολύ καλή ευκαιρία να δείξουμε στην κοινωνία ότι αυτό το στερεότυπο που υπήρχε για τα τρανς άτομα δεν ήταν αληθές και κάποια στιγμή έπρεπε να εκπέσει, να σπάσει και νομίζω ότι με την παρουσία μας στο ελληνικό κοινοβούλιο τα καταφέραμε περίφημα. Ολόκληρη η κοινότητά μας, αλλά και ειδικά οι τρανς άνθρωποι απαιτούν τον ανάλογο σεβασμό που απολαμβάνει ο κάθε πολίτης αυτής της χώρας, τίποτε περισσότερο, τίποτε λιγότερο. Εδώ εγώ προσωπικά νιώθω την ανάγκη να δώσω συγχαρητήρια σε όλα τα κόμματα που έφεραν το θέμα στο προσκήνιο και το υποστήριξαν, γιατί πάνω απ’ όλα μιλάμε για ανθρώπινα δικαιώματα.

Πώς και γιατί αποφασίσατε οι συμμετέχοντες και συμμετέχουσες από την κοινότητα να αποχωρήσετε την ώρα που μιλούσε ο εκπρόσωπος της Εκκλησίας;

Είναι πασίγνωστο ότι έχουμε υποστεί άπειρες φορές κακοποιητικό λόγο από την Εκκλησία, ήταν σαφές λοιπόν ότι θα έπρεπε να προστατευτούμε από ανάλογη κακοποίηση. Αφού λοιπόν δεν υπήρξε αυτή η προστασία, αποχωρήσαμε χωρίς εντάσεις μέχρι να ολοκληρώσει ο εκπρόσωπος της Ιεράς Συνόδου την κακοποιητική ομιλία του κι έπειτα επιστρέψαμε.

Κάποιοι μας χαρακτήρισαν φασίστες επειδή δεν καθίσαμε να ακούσουμε τις προσβολές και τη λεκτική κακοποίηση. Εγώ ως Βανέσα λοιπόν θα αντιστρέψω το ερώτημα: Ποιος είναι άραγε πραγματικά ο φασίστας, αυτός που βρίζει ή αυτός που δεν ανέχεται άλλο να τον κακοποιούν; Ηταν πολύ όμορφη και συγκινητική η αντίδραση όλων ανεξαιρέτως των ομάδων της κοινότητας να αποχωρήσουν ήρεμα και συντεταγμένα μέχρι την ολοκλήρωση της ομιλίας του εκπροσώπου της Εκκλησίας και δείχνει πολλά νομίζω (εκφράζω πάντα προσωπικές απόψεις, τονίζω) για την ομοψυχία της κοινότητάς μας.

Πιστεύεις ότι σε κοινωνικό επίπεδο θα αλλάξει κάτι;

Σαφέστατα και θα αλλάξει, είμαι σίγουρη γι’ αυτό. Βέβαια δεν είναι αρκετό από μόνο του ένα νομοσχέδιο για να αλλάξει λανθασμένες αντιλήψεις ετών, αλλά σίγουρα είναι άλμα προς τα μπροστά το οποίο βοηθάει στην ορατότητα. Είμαι από εκείνα τα άτομα που πιστεύουν ότι η ορατότητά μας θα βοηθήσει την υπόλοιπη κοινωνία να κατανοήσει ότι είμαστε κι εμείς ένα δικό της κομμάτι που δεν διαφέρει σε τίποτε απολύτως από όλο το υπόλοιπο, γι’ αυτό και ζητούμε τα ανάλογα δικαιώματα και τον ανάλογο σεβασμό.

Ως τρανς γυναίκα που έχει υποστεί τρομερή ψυχολογική κακοποίηση, εξαιτίας της ταυτότητας του φύλου της και μόνο, θέλω να δώσω ένα μήνυμα κυρίως στους ανθρώπους εκείνους που έχουν στο περιβάλλον τους έναν τρανς άνθρωπο και να τους πω να αγαπήσουν τον άνθρωπό τους γι’ αυτό που πραγματικά είναι κι όχι για εκείνο που θα ήθελαν εκείνοι. Η ταυτότητα φύλου δεν αποτελεί επιλογή και δεν θα πρέπει να είναι λόγος αντιδικίας ανάμεσα σε αδέρφια, γονείς, συντρόφους, φίλους. Ας κοιτάξουν τον άνθρωπο λοιπόν και όχι το φύλο του, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την πολιτική του άποψη, τη θρησκευτική ή ό,τι άλλο, τον άνθρωπο...

Κλείνοντας την κουβέντα μας θα ήθελα ευχαριστήσω για ακόμη μια φορά όλους τους φορείς που έφεραν στη Βουλή των Ελλήνων ένα τόσο σημαντικό κοινωνικό θέμα, ένα θέμα πάνω απ’ όλα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τζωρτζ Κουνάνης

«Να υπάρχει επιλογή καταχώρησης φύλου στα έγγραφα»

Ενα από τα προβλήματα του νομοσχεδίου είναι ότι αποκλείει από τη διαδικασία τα non-binary άτομα. Τι αλλαγές θα πρότεινες;

Είναι πολύ σημαντικό να προβλέπεται τρίτη καταχώρηση «άλλο» ή κενή καταχώρηση ή καταχώρηση «Χ», όπως αποφάσισε πρόσφατα ο Καναδάς, να υπάρχει ως επιλογή καταχώρησης φύλου στα διαβατήρια και τα έγγραφα μετανάστευσης για όσα άτομα το επιθυμούν.

Πώς αντιμετωπίζεις το γεγονός ότι κλήθηκε εκπρόσωπος της Εκκλησίας να λάβει μέρος στη συζήτηση που έγινε στη Βουλή;

Αρχικά να πούμε ότι ο εκπρόσωπος της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος κλήθηκε να τοποθετηθεί στην επιτροπή της Βουλής από τον εκπρόσωπο της ΝΔ και τον εκπρόσωπο της Χρυσής Αυγής (τα συμπεράσματα δικά σας). Το φάουλ έπειτα ήταν ότι ο πρόεδρος της επιτροπής ενέκρινε το αίτημα των δύο κομμάτων. Η Εκκλησία δεν μπορεί –ούτε πρέπει– να έχει τον οποιονδήποτε λόγο σε ζητήματα που αφορούν την πολιτεία και τη σχέση της με τους πολίτες. Αυτή είναι η αλφαβήτα ενός ελεύθερου, δημοκρατικού–κοσμικού πολιτεύματος. Εκτός αν στη Βουλή επιθυμούν να παραδεχτούν ότι ζούμε σε θεοκρατικό καθεστώς (τύπου Ιράν) όπου μπορεί η Εκκλησία να επεμβαίνει και να έχει τον οποιονδήποτε λόγο σε αποφασιστικές, διοικητικές, νομοθετικές και δικαστικές διαδικασίες που δεν αφορούν μόνο τα του οίκου της. Ας περιοριστεί λοιπόν η Εκκλησία στα του οίκου της και η πολιτεία να είναι ανεξάρτητη να καθορίζει τα του δικού της οίκου.

Ποιες είναι οι διεκδικήσεις της non-binary και queer κοινότητας σε νομοθετικό και κοινωνικό επίπεδο;

Ενα ιδανικό μέλλον είναι αυτό στο οποίο το πώς νιώθει ένα άτομο για το φύλο του δεν θα είναι ένας χρήσιμος παράγοντας ταυτοπροσωπίας, οπότε και θα καταστεί περιττή η καταχώρηση σε όλα τα έγγραφα και τις διαδικασίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Μέχρι τότε όμως είναι πάγιο αίτημα αρχικά το προς ψήφιση νομοσχέδιο να συμπεριλαμβάνει και τρίτη καταχώριση πέραν των «άρρεν» και «θήλυ» στα ληξιαρχικά έγγραφα και στα υπόλοιπα νομικά έγγραφα όπου υπάρχει καταχώρηση φύλου, ώστε να καλύπτονται και τα υπόλοιπα τρανς άτομα που αισθάνονται ότι το φύλο τους δεν «χωράει» σε αυτό το δίπολο.

Το τωρινό νομοσχέδιο καλύπτει μόνο τα τρανς δυϊκά άτομα (τρανς άνδρες και τρανς γυναίκες). Με τον ίδιο τρόπο θα προστατευτούν και τα ίντερσεξ άτομα, η ανατομική φυσιολογία των οποίων (συμπεριλαμβάνει κάποιο ή κάποια από τα παρακάτω: εξωτερικά ή/και εσωτερικά γεννητικά όργανα, ορμόνες, γονάδες, χρωμοσώματα κ.λπ.) δεν μπορεί να καταχωριστεί με τον αυστηρό διαχωρισμό αρσενικό/θηλυκό. Επίσης είναι ξεκάθαρο ότι μέσα στις διεκδικήσεις είναι η κατάργηση των έμφυλων διαχωρισμών σε όλους τους χώρους, όπως οι τουαλέτες, τα δοκιμαστήρια και τα αποδυτήρια, είτε η ύπαρξη τρίτης μη δυϊκής επιλογής.

Είναι σημαντικό να παρέχεται η δυνατότητα δωρεάν πρόσβασης σε ορμονοθεραπεία και χειρουργικές επεμβάσεις, που θα βασίζονται στην επιθυμία και στο πώς νιώθει άνετα το άτομο, σε όλα τα τρανς άτομα που το επιθυμούν, τόσο στα δυϊκά όσο και στα μη δυϊκά, χωρίς ψυχιατρικές διαδικασίες και γραφειοκρατικά εμπόδια. Οι υπόλοιπες νομικές διεκδικήσεις είναι παρόμοιες με αυτές που ήδη δηλώνονται για το τωρινό νομοσχέδιο.