Η μεταβαλλόμενη οπτική των «ειδικών»: μια σύντομη ιστορία της ομοφυλοφιλίας

Με αφορμή τη συζήτηση που έγινε τις τελευταίες μέρες για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου και τις δηλώσεις κάποιων «ειδικών», που παρουσιάζουν προσωπικές τους απόψεις ως επιστημονικές αλήθειες, θα κάνω μια μικρή ιστορική αναδρομή σε ένα διακριτό, αλλά παρεμφερές θέμα: την οπτική της ψυχιατρικής για την ομοφυλοφιλία.

Ο όρος «ομοφυλόφιλος» έγινε δημοφιλής στα τέλη του 19ου αιώνα μέσω ενός ψυχιάτρου, του Γερμανού Richard von Krafft-Ebing. Μέχρι τότε κυριαρχούσε ο όρος «σοδομίτης», ο οποίος είχε μια ηθική χροιά, περίπου σαν να χαρακτηρίζονταν κάποιος ως «μέθυσος» ή «χαρτοπαίκτης», στηριζόταν όμως αμιγώς στη συμπεριφορά. Αντίθετα, ο «ομοφυλόφιλος» ήταν μια ιατρική κατάσταση, μια ασθένεια που θα έπρεπε είτε να θεραπευτεί, είτε να διωχθεί ποινικά. Επρόκειτο για έναν ιατρικό όρο, επιστημονικοφανή, που όμως εμπεριείχε όλες τις προκαταλήψεις της εποχής γύρω από το θέμα.

Οι κοινωνικές αυτές προκαταλήψεις άργησαν πολύ να αλλάξουν. Παρότι ο πατέρας της ψυχανάλυσης SigmundFreud είχε ήδη επισημάνει από το 1935 ότι η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασθένεια, ούτε χρειάζεται θεραπεία, τις δεκαετίες του '50 και του '60, διάφορες μορφές «θεραπείας» της ομοφυλοφιλίας εφαρμόστηκαν από την ιατρική κοινότητα. Ορισμένες μάλιστα από αυτές ήταν εξευτελιστικές και επιβλαβείς για την υγεία, όπως η «θεραπεία αποστροφής» με ηλεκτροσόκ.

Στο ετήσιο συνέδριο της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας το 1972 συμμετείχε και ένας ασυνήθιστος ομιλητής. Φορώντας μια αστεία λαστιχένια μάσκα για να διαφυλάξει την ανωνυμία του, ο επονομαζόμενος ως «Dr. Henry Anonymous» (φώτο) παρουσιάστηκε ως ομοφυλόφιλος ψυχίατρος. Μιλώντας για τον κοινωνικό αποκλεισμό που είχε δεχτεί εξαιτίας του σεξουαλικού του προσανατολισμού, υποστήριξε την άμεση κατάργηση της ομοφυλοφιλίας από τη λίστα των ψυχικών διαταραχών.

Η ιδιαίτερη ομιλία του John Fryer, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, πυροδότησε μια σειρά έντονων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. Τελικά, σε ψηφοφορία της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας το 1973 αποφασίστηκε η κατάργηση της ομοφυλοφιλίας από τη λίστα των ψυχικών διαταραχών. Στην πραγματικότητα όμως καταργήθηκε οριστικά το 1987 από το αμερικάνικο ταξινομικό σύστημα DSM-III-R και το 1992 από το ICD-10 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ενώ υπάρχουν χώρες που ακόμα ταξινομούν την ομοφυλοφιλία στις ψυχικές διαταραχές, όπως η Ινδονησία.

Παρατηρούμε ότι η οπτική της ψυχιατρικής κοινότητας διαμορφώνεται από τις κοινωνικές αντιλήψεις που επικρατούν σε έναν δεδομένο τόπο και χρόνο, δεν είναι καθόλου σταθερή, αλλά μεταβαλλόμενη. Σε αρκετές περιπτώσεις, όπως στην προαναφερόμενη, ο ψυχιατρικός λόγος δεν διατήρησε την απαραίτητη επιστημονική ουδετερότητα, υποστηρίζοντας πολιτικές και κοινωνικές σκοπιμότητες. Αυτό αποτελεί ξεκάθαρη παρανόηση, καθώς οι γιατροί δεν είναι ούτε νομοθέτες, ούτε κριτές.

Ας περάσουμε τώρα και στο επίκαιρο θέμα της ταυτότητας φύλου (που δεν πρέπει να συγχέεται με την ομοφυλοφιλία). Με το προηγούμενο νομικό πλαίσιο, η υποχρεωτική εξέταση από ψυχίατρο όλων των τρανς ατόμων που ήθελαν να αλλάξουν τα στοιχεία τους, τα θεωρούσε ανεπίσημα ως ψυχικά διαταραγμένα, όπως παλιότερα θεωρούνταν «επίσημα» οι ομοφυλόφιλοι. Η πρόσφατη ανακοίνωση της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας είναι λοιπόν προς τη σωστή κατεύθυνση, καθώς συμφωνεί με την απο-ιατρικοποίηση της διαδικασίας αυτής και την ανάθεση της εκτίμησης των αιτημάτων αποκλειστικά σε δικαστές. Θα κλείσω με τη φράση ενός δασκάλου μου, ελαφρώς τροποποιημένη: η ψυχιατρική οφείλει να είναι σεμνή και να περιορίζεται στα του οίκου της, δηλαδή την ανακούφιση του ανθρώπου που υποφέρει. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο.