ΓΙΑΤΙ δημόσια πρόσωπα δεν βγαίνουν από την ντουλάπα;

Κείμενο: Τζένη Τσιροπούλου από το vice τέλη του...2014

Τον σύντροφό του παντρεύτηκε ο πρωθυπουργός. «Ευχαριστώ όλους τους Έλληνες» δήλωσε μετά την τελετή, ενώ το πλήθος χειροκροτούσε και πετούσε ρύζι στους νιόπαντρους άντρες. Θα μπορούσε να είναι το φανταστικό σενάριο ενός μυθιστορήματος για μια «αλλοπρόσαλλη» πολιτεία ή ένα πρωτοσέλιδο εφημερίδας στο οποίο χτύπησε ο δαίμων του τυπογραφείου. Αρκεί, όμως, μια μικρή γεωγραφική μετατόπιση και το παραπάνω «παράδοξο» αποτελεί την είδηση για τον «γάμο της χρονιάς». Απλώς όπου Ελλάδα, βάλτε Λουξεμβούργο. Συγκεκριμένα, τον Μάιο του 2015 ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Ξαβιέ Μπετέλ, παντρεύτηκε τον σύντροφό του και γράφτηκε στην ιστορία ως ο πρώτος ομοφυλόφιλος ηγέτης της Ε.Ε. που φόρεσε βέρα στον αγαπημένο του. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 2009 στην Ισλανδία, μια πρώην συνδικαλίστρια αεροσυνοδός, η Γιοχάνα Σιγκουρδαντότιρ, γινόταν η πρώτη ανοιχτά λεσβία πρωθυπουργός στον κόσμο και η πρώτη αρχηγός κράτους που παντρεύτηκε άτομο του ίδιου φύλου.

Τα δύο παραπάνω στιγμιότυπα σηματοδότησαν μια ιστορική στιγμή για τα κινήματα υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων και το παράδειγμά τους ακολούθησαν κι άλλα δημόσια πρόσωπα της πολιτικής σκηνής σε πλήθος χωρών. Η Σκωτία είναι σίγουρα μια ενδιαφέρουσα περίπτωση: από τα συνολικά έξι μεγάλα κόμματα τής χώρας, τέσσερις πολιτικοί αρχηγοί έχουν κάνει coming out. Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση αλλά η Σκωτία κρίθηκε το 2015 ως η κορυφαία ευρωπαϊκή χώρα στα δικαιώματα και την προστασία των ομοφυλόφιλων, τρανς και αμφιφυλόφιλων ατόμων. Υφίστανται ακόμα, βέβαια, διακρίσεις στην καθημερινότητα και το «τεστ» του να περπατήσεις στον δρόμο κρατώντας από το χέρι το σύντροφό σου δεν είναι πάντα εύκολο, αλλά όπως εύστοχα σχολίασε ένας πολιτικός αναλυτής: «Ταμπού ήταν η ομοφυλοφιλία. Τώρα είναι η ομοφοβία».

Η πραγματικότητα όπως είναι, μέσα από το Newsletter του VICE Greece

Στην Ελλάδα, παρά το ότι η προηγούμενη χρονιά αποτελεί ορόσημο για τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων με την κατοχύρωση του συμφώνου συμβίωσης, η αλληλεξάρτηση κράτους-εκκλησίας και η δημόσια ρητορική μίσους της τελευταίας, καθώς και η ομοφοβική βία, υποδεικνύουν ότι έχουμε ακόμα αρκετό δρόμο να διανύσουμε. Είναι, επίσης, γεγονός ότι στην κοινοβουλευτική ιστορία της Ελλάδας κανείς πολιτικός δεν έχει δηλώσει ποτέ ανοιχτά ομοφυλόφιλος. Γιατί; Πώς επηρεάζει αυτό τις συνειδήσεις των ανθρώπων, ομοφυλόφιλων και ετεροφυλόφιλων; Τι θα γινόταν αν αύριο ένας Έλληνας πολιτικός δήλωνε δημόσια «Είμαι πούστης και είναι ΟΚ», όπως έκανε ο δήμαρχος του Βερολίνου; Αν τα δημόσια πρόσωπα επηρεάζουν τάσεις και μόδες ή άλλοτε απενοχοποιούν ρατσιστικά αστεία, γιατί να μην αξιοποιήσουν το ρόλο τους για το αυτονόητο: μια πιο ελεύθερη κοινωνία για όλους μας;

Ο Λύο Καλοβυρνάς είναι Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας που ασχολείται χρόνια με τον ΛΟΑΤΚΙ ακτιβισμό στην Ελλάδα και οι μεταφράσεις του στα '90s ήταν για καιρό η μόνη πηγή ενημέρωσης για το AIDS. Τον κάλεσα στο τηλέφωνο για να συζητήσουμε για σεξ και πολιτική.

VICE: Ομοφυλοφιλία και πολιτική. Τι σκέφτεσαι όταν ακούς αυτές τις δύο λέξεις μαζί;Λύο Καλοβυρνάς: Η ομοφυλοφιλία, όπως γενικότερα ο σεξουαλικός προσανατολισμός, είναι ένα εξαιρετικά πολιτικό θέμα και όχι ένα προσωπικό δεδομένο. Αποτελεί δημόσιο δεδομένο εφόσον είμαστε σεξουαλικά πλάσματα 24 ώρες το 24ωρο, σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας και όχι μόνο την ώρα που κάνουμε σεξ. Κάθε κράτος, από τη στιγμή που δημιουργήθηκαν κοινωνίες, επεμβαίνει στη σεξουαλικότητα των πολιτών του. Το ότι σήμερα δεν κάνουμε σεξ με δεκάχρονα δεν ίσχυε πάντα. Είναι μια κατάκτηση της κοινωνίας και του πολιτισμού μας. Το σεξ είναι πολιτική υπόθεση εφόσον ορίζεται από την κοινωνία.

Ως πολιτικά όντα, λοιπόν, είναι προς το συμφέρον μας -αν όχι υποχρέωσή μας- να διεκδικούμε τα δικαιώματά μας. Ακόμα και ως γυναίκα straight δεν έχεις τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες.

Χρειαζόμαστε πολιτικούς ανοιχτά γκέι;Γενικά θέλουμε περισσότερες εικόνες στη δημόσια σφαίρα ομοφυλόφιλων αλλά και άλλων σεξουαλικών προσανατολισμών που να δείχνουν την ποικιλία των ανθρώπων που υπάρχουν. Δυστυχώς έχουμε μεγαλώσει σε μια κοινωνία που γαλουχηθήκαμε μόνο με δύο εικόνες ό,τι αφορά στους γκέι: είτε ήταν η τρελή του χωριού, ένας αστείος, καλός φίλος αλλά πάντα χωρίς σεξουαλική ζωή, ή ήταν ο επικίνδυνος ανώμαλος. Και οι δύο εικόνες είναι περιθωριοποιημένες και οι γκέι δεν ήταν ενταγμένοι στην κοινωνία με αρμονικό τρόπο. Συνεπώς, έχουμε μεγαλώσει ως ΛΟΑΤΚΙ άτομα χωρίς εικόνες για το πώς θα μπορούσαμε να γίνουμε. Βασικά, χωρίς μέλλον. Όλα τα παιδιά μεγαλώνουν με πρότυπα, από το Superman μέχρι μια ηθοποιό. Εμείς ως γκέι και αμφί; Εμείς έχουμε φρικτά πρότυπα. Το να έχουμε λοιπόν την εικόνα πολιτικών, ηθοποιών, τραγουδιστών, που βλέπουμε ότι είναι ενταγμένοι, έχουν σχέσεις και καριέρα, είναι εξαιρετικά σημαντικό για την ψυχική μας υγεία.

Όλοι μέσα στο κόμμα τους γνωρίζουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό αλλά δεν επιτρέπεται να ταράξουν τα νερά.

Στην Ελλάδα, όμως, λάμπουν δια της απουσίας τους. Εσύ γνωρίζεις πολιτικά πρόσωπα που είναι ομοφυλόφιλοι αλλά επιλέγουν να μην το πουν δημόσια; Αν ναι, τι τους οδηγεί σε αυτή την επιλογή;Πολλοί γνωρίζουμε τους γκέι πολιτικούς. Η Ελλάδα δεν είναι μια συντηρητική χώρα αλλά μια υποκριτική χώρα. Μας νοιάζει μόνο να κρατάμε τα προσχήματα για να είμαστε «ασφαλείς». Το πρόβλημα είναι όταν βγαίνουμε με παρρησία και λέμε τα πράγματα με το όνομά τους. Με τους πολιτικούς, όλοι μέσα στο κόμμα τους γνωρίζουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό αλλά δεν επιτρέπεται να ταράξουν τα νερά. Σε όλα τα κόμματα ισχύει αυτό.

Η κοινωνία, όμως, δεν είναι μέσα σε μουσείο. Η κοινωνία είμαστε εμείς και μπορούμε να την αλλάξουμε. Πιστεύω ότι δε μιλάνε ανοιχτά λόγω προσωπικού κωλύματος περισσότερο. Πρέπει να φαίνονται «καλά παιδιά».

Θα περίμενε ίσως κανείς τα αριστερά κόμματα να είναι πιο προοδευτικά.Οι καταπιέσεις είναι ίδιες σε όλο το πολιτικό φάσμα. Ομοφοβικές συμπεριφορές και σεξισμό βλέπουμε σε αριστερά ή δεξιά, αστικά ή λαϊκά κόμματα. Οφείλουμε όμως να πούμε ότι το Σύμφωνο ψηφίστηκε με αυτή την [αριστερή] κυβέρνηση.

Τα πράγματα βελτιώνονται πάντως και ας μην ξεχνάμε ότι και στις άλλες χώρες της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου αποκτήσαμε σχετικά πρόσφατα ανοιχτά ομοφυλόφιλους και αμφιφυλόφιλους πολιτικούς. Σε δέκα χρόνια πιστεύω έτσι θα είναι και στην Ελλάδα, μόλις φύγει αυτή η γενιά πολιτικών που είναι κολλημένοι στο παρελθόν.

Αλλάζει η δημόσια εικόνα της ομοφυλοφιλίας και σπάει η θεωρία του περιθωρίου μετά το σύμφωνο;Αυτό συμβαίνει αργά αλλά η κοινωνία το «αγκαλιάζει». Πήγα πρόσφατα στον γάμο δυο φίλων που «συμφωνήθηκαν» και ήταν οι οικογένειες και των δύο στη γιορτή, χορεύαμε όλοι μαζί. Αυτό θα αυξηθεί στο πέρασμα του χρόνου γιατί θα ομαλοποιηθεί η κατάσταση και θα καθιερωθούν τα δικαιώματά μας. Θα πάρει λίγο χρόνο αλλά θα το κάνουμε εμείς να συμβεί.

Αλλάζουν και οι ίδιες οι ομόφυλες σχέσεις πάντως. Μέχρι τώρα δεν είχαμε κάποιον «οδικό χάρτη» για το πότε πρέπει να γίνουν κάποια βήματα. Προχωράγαμε με βάση τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας. Τώρα με το σύμφωνο η πίεση αγγίζει και τα γκέι ζευγάρια. Οι φίλοι μου με ρωτάνε, «εσείς πότε θα "συμφωνηθείτε";» και ερχόμαστε σε δύσκολη θέση με το σύντροφό μου. Δεν λέω φυσικά ότι δεν πρέπει να υπάρχει το σύμφωνο αλλά δεν επιφέρει μόνο θετικά αποτελέσματα.

Κάποιοι αστείοι πολιτικοί λένε ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη. Μα ακριβώς για αυτό τον λόγο δεν σας έχουμε εκλέξει;

Στο εξωτερικό υπάρχουν αρκετές γνωστές περιπτώσεις πολιτικών που έκαναν coming out. Επηρέασε αυτό τους ψηφοφόρους τους και το κοινωνικό σύνολο τελικά;Αρχίζει να γίνεται τόσο συχνά που σχεδόν παύει να είναι είδηση.

Η δημοτικότητα των πολιτικών είναι κάτι πολύ ρευστό. Για τον ίδιο λόγο που κάποιος γίνεται δημοφιλής, άλλοι θα τον καταψηφίσουν. Κάποιοι αστείοι πολιτικοί λένε ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη. Μα ακριβώς για αυτό το λόγο δε σας έχουμε εκλέξει; Για να ετοιμάσετε την κοινωνία προς την κατεύθυνση που κρίνετε ότι είναι καλύτερη. Ο πολιτικός δεν πρέπει να κρύβεται κάτω από τη φούστα της κοινωνίας αλλά να ηγείται.

Βέβαια το να δηλώσει ένας πολιτικός ανοιχτά ότι είναι γκέι δεν τον καθιστά αυτομάτως και καλό πολιτικό. Σε αυτό που σίγουρα βοηθάει όμως είναι στην ορατότητα, στο να βάζουμε μέσα στη mainstream σφαίρα την ομοφυλοφιλία. Όταν ένας άντρας πολιτικός πάει στις εκδηλώσεις, στα επίσημα δείπνα και στις πορείες με το σύντροφό του, αυτό περνάει σίγουρα στο συλλογικό υποσυνείδητο κι ας μη μιλάνε ρητά για τα γκέι δικαιώματα. Μπορούν να είναι ανοιχτά γκέι και να είναι στη Βουλή; Αυτό έχουμε ανάγκη.

Υπήρξε κάποιο coming out που να βοήθησε τη γενιά σου ή φίλους σου να «βγουν από τη ντουλάπα»;Στα '80s που ενηλικιώθηκα εγώ δεν υπήρχε καν ο όρος «coming out». Σιγά-σιγά εντασσόταν ο όρος «γκέι» στα ελληνικά δεδομένα. Εκείνη την εποχή, πριν το Ίντερνετ και με την τεράστια ένδεια εικόνων, οτιδήποτε βρίσκαμε με το οποίο μπορούσαμε να ταυτιστούμε ήταν δώρο. Ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος ήταν ένας άνθρωπος που έσπαγε τα στερεότυπα και αυτό με βοήθησε να πιστέψω ότι υπάρχει μέλλον για μια καλή ζωή.

Το μεγαλύτερο coming out που έγινε ήταν του Δημήτρη Παπαϊωάννου. Πολλοί έπεσαν να τον φάνε και να τον χώσουν πάλι μέσα στη ντουλάπα, λέγοντας ότι «και εμάς τι μας αφορά η προσωπική σου ζωή;». Δεν καταλαβαίνουν όμως ότι κι οι ετεροφυλόφιλοι μάς τρίβουν συνέχεια στη μούρη ότι είναι straight. Πας σε ένα γραφείο και βλέπεις τις φωτογραφίες τής γυναίκας και των παιδιών του υπαλλήλου, μια κοπέλα φιλάει το αγόρι της στο δρόμο. Δε μιλάμε για το τι κάνουμε στο κρεβάτι μας. Η σεξουαλική μας ταυτότητα ισχύει 24/7 και είναι πολιτικό θέμα.

Βέβαια υπάρχει ομοφοβία και καταπίεση και δε σημαίνει ότι το coming out πρέπει να γίνει αυτοσκοπός γιατί μπορεί να ρισκάρω τη σωματική μου ακεραιότητα ή τον βιοπορισμό μου. Υπάρχουν ακόμα παιδιά που κινδυνεύουν από ξυλοδαρμούς ή να τους διώξουν από το σπίτι.

Σε κάθε εκλεγμένη Βουλή στην Ελλάδα έχουμε περίπου 10 άτομα που είναι γκέι ή λεσβίες αλλά κρύβονται πίσω από το δάχτυλό τους.

Το coming out καλλιτεχνών βοηθάει ή τρέφει τα στερεότυπα και πάμε σε ένα φαύλο κύκλο;Είναι σημαντικό να βλέπουμε πρόσωπα που δεν ανταποκρίνονται μόνο στο αυστηρό πλαίσιο του ετεροφυλόφιλου οικογενειάρχη. Μια μεγάλη αλλαγή στο Ισραήλ, για παράδειγμα, όσον αφορά την ορατότητα και τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, έγινε χάρη σε μια σαπουνόπερα με γκέι χαρακτήρες διαφορετικού ήθους και όταν ένας γνωστός τραγουδιστής έκανε coming out. Και στην Αμερική έχουμε πολλές τέτοιες περιπτώσεις.

Αλλά δεν αρκεί να είναι άτομα από το καλλιτεχνικό στερέωμα γιατί καλλιεργείται η ιδέα ότι για να είμαι γκέι και να ζω καλά πρέπει να γίνω ηθοποιός ή τραγουδιστής. Δεν μπορώ να είμαι μηχανικός ή πολιτικός και να έχω μια κανονική ζωή; Οπότε όντως παραμένουμε μέσα στα στερεότυπα. Για αυτό είναι πολύ σημαντικό και πολιτικά πρόσωπα να μιλήσουν. Και έχουμε πολλά. Σε κάθε εκλεγμένη Βουλή στην Ελλάδα έχουμε περίπου 10 άτομα που είναι γκέι ή λεσβίες αλλά κρύβονται πίσω από το δάχτυλό τους.

Στις ομαδικές συνεδρίες που κάνουμε, πολλά νέα παιδιά μου λένε πόσο τους βοηθάει να έχουν εικόνες δημόσιων προσώπων που μιλάνε για τη σεξουαλικότητά τους. Άλλα παιδιά εμπνέονται από video στο YouTube με coming out άλλων παιδιών και αποδέχονται περισσότερο τον εαυτό τους.

Αν είχαμε ανοιχτά γκέι πολιτικούς, θα ήμασταν μια καλύτερη κοινωνία με λιγότερο φόβο και περισσότερη ελευθερία.

Τι θα συνέβαινε, πιστεύεις, αν αύριο ένας Έλληνας πολιτικός δήλωνε ανοιχτά γκέι;Θα εξαρτηθεί από το πολιτικό κόμμα στο οποίο βρίσκεται. Αν είναι κάποιος από την Ακροδεξιά ίσως να κινδυνέψει η σωματική του ακεραιότητα. Αν είναι, για παράδειγμα, από την Αριστερά, δεν ξέρω κατά πόσο η ομοφοβία θα οδηγήσει σε διακρίσεις εις βάρος του όμως πιστεύω ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ψηφοφόρων δεν θα αλλάξει γνώμη. Ίσως και να εκτιμήσει την παρρησία του.

Υπάρχουν ΜΜΕ που θα πέσουν πάνω του σαν ύαινες αλλά κατά πόσο, αλήθεια, εκτιμάμε αυτές τις κίτρινες φυλλάδες; Είναι σημαντικό, επίσης, να εξηγήσει γιατί δεν το έκανε μέχρι τώρα και την πίεση που ένιωθε μέσα του.

Το ότι κανείς μέχρι τώρα δεν «κεφαλαιοποίησε» τις ψήφους της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας με οδηγεί να πιστέψω ότι τα εμπόδια είναι περισσότερο προσωπικά και όχι πολιτικά. Η συνέπεια της καταπίεσης είναι να μην αποδέχομαι πρώτος εγώ τον εαυτό μου. Παιδιά της ίδιας κοινωνίας είναι κι οι πολιτικοί, δεν είναι από άλλο πλανήτη.

Πάντως, αν είχαμε ανοιχτά γκέι πολιτικούς, θα ήμασταν γενικότερα μια καλύτερη κοινωνία με λιγότερο φόβο και περισσότερη ελευθερία. Σε κάθε χώρα που τα δικαιώματα των γκέι βελτιώνονται, βελτιώνονται μες στο χρόνο και τα δικαιώματα των υπόλοιπων κοινωνικών ομάδων.