Η επανάσταση των φύλων και η κατάσταση στην Ελλάδα

Από την Ντέπυ Κουρέλλου

Η Avery Jackson είναι 9 ετών, βάφει τα μαλλιά της ροζ, μας κοιτάζει με παιδική αυθάδεια από το εξώφυλλο του National Geographic και είναι τρανς.

«Το όνομα μου είναι Tom. Είμαι σύζυγος και πατέρας. Όταν το παιδί μου ήταν 4 ετών, μας φανέρωσε, στη γυναίκα μου και σε εμένα, με μεγάλη αποφασιστικότητα πως είναι κορίτσι. “Είμαι κορίτσι μέσα μου” μας είπε. Αυτή η δήλωση άλλαξε τη ζωή μας. Στην πραγματικότητα ήταν κάτι που ήδη γνωρίζαμε για περισσότερο από ένα χρόνο, όταν το παιδί μας, από ένα ευτυχισμένο και ανέμελο παιδάκι, έγινε επιθετικό και μελαγχολικό. Καθώς μεγάλωνε και έβρισκε τα λόγια για να εκφράσει τι έχει στο μυαλό και την καρδιά του, χρειαστήκαμε ιατρική βοήθεια. Πήγαμε σε παιδίατρο, σε παιδοψυχολόγο και gender therapist. Όλοι μας είπαν πως “πάσχει” από δυσφορία φύλου και η μόνη “θεραπεία” που υπάρχει είναι να την αφήσουμε να ζει όπως επιθυμεί. Προσπαθήσαμε να ενημερωθούμε όσο γίνεται καλύτερα, όταν συνειδητοποιήσαμε πως το 50% των τρανς παιδιών μέχρι το τέλος της εφηβείας τους αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν. Πολλά το καταφέρνουν. Ο λόγος; Δεν αισθάνονται πως η οικογένειά τους τα αγαπά και τα αποδέχεται. Ήταν τότε που αποφασίσαμε πως προτιμάμε να έχουμε μια ευτυχισμένη, υγιή κόρη από ένα νεκρό γιο». Ο Tom Jackson αισθάνθηκε την ανάγκη να στείλει αυτή την επιστολή στους New York Times πριν από δύο χρόνια. Είχε προηγηθεί η ομιλία της συζύγου του, Debi, στη γονική ημερίδα Listen to Your Mothers, στο Κάνσας. Το βίντεο της ομιλίας της έγινε viral(ανάμεσα στους ανθρώπους που το μοιράστηκαν στα διαδικτυακά τους προφίλ ήταν και ο Ricky Martin), η ίδια και η οικογένειά της σύμβολο στον αγώνα για τα ατομικά δικαιώματα και η μικρή Avery το πρόσωπο της LGBT κοινότητας που αγωνίζεται να αλλάξει τον κόσμο.

Η επανάσταση των φύλων

H Avery Jackson γεννήθηκε με αντρικά γεννητικά όργανα. Επανακαθόρισε το φύλο της μόνη της όταν ήταν 4 ετών. Μέχρι τότε ήταν ένα ζωηρό αγόρι που του άρεσαν οι καρχαρίες. Όταν ήταν 3, ζήτησε από τους γονείς της να της αγοράσουν ένα φόρεμα πριγκίπισσας. Εκείνοι αρνήθηκαν. Θεώρησαν πως ίσως περνάει μια φάση που τη γοητεύουν τα φωτεινά, λαμπερά αντικείμενα και δεν θέλησαν να ξοδέψουν άδικα χρήματα. Η Avery, όμως, επέμενε και οι γονείς της υποχώρησαν. Φορούσε εκείνο το φόρεμα συνέχεια και ζητούσε περισσότερα: νυχτικά, στέκα για τα μαλλιά, κορόνες. Της αγόρασαν τα περισσότερα, αλλά αρνήθηκαν να της πάρουν κοριτσίστικα εσώρουχα. Μια μέρα παρατήρησαν πως πίεζε έντονα τα γεννητικά της όργανα. Όταν οι γονείς της τη ρώτησαν γιατί, αν έχει κάποιο πόνο ή φαγούρα, εκείνη απάντησε «με ενοχλούν, δεν τα θέλω». Τους επόμενους μήνες έγινε πιο επίμονη. Ήθελε να πηγαίνει για παγωτό φορώντας φτερά και ροζ παπούτσια. Όσο εκείνοι αρνούνταν τις νέες απαιτήσεις της Avery, εκείνη μεταμορφωνόταν σε ένα επιθετικό, μελαγχολικό παιδί. Η πρώτη μέρα που της επέτρεψαν να πάει στο σχολείο με το νέο της φόρεμα ήταν η πιο ευτυχισμένη της ζωής της. Τις εβδομάδες που ακολούθησαν πολλές οικογένειες διαμαρτυρήθηκαν για την εμφάνισή της και πολλοί συγγενείς της έπαψαν να έχουν σχέσεις μαζί τους. Αφού ο ψυχολόγος και ο παιδίατρος τούς διαβεβαίωσαν πως το παιδί τους είναι απόλυτα υγιές, οι Jackson δέχτηκαν την Avery για αυτό που εκείνη αποφάσισε να είναι.

Σήμερα, η ιστορία της Avery και άλλων 80 διαφυλικών παιδιών από διάφορα μέρη της γης γίνεται cover story στο National Geographic με το γενικό τίτλο «The Gender Revolution». Η επανάσταση των φύλων, ωστόσο, είναι μια ιστορία πόνου, διακρίσεων και μίσους. Κυρίως επειδή επικρατεί άγνοια. Με αυτό το γνώμονα το περιοδικό, κυρίως το παγκόσμιο κίνημα ενάντια στις διακρίσεις και τα ατομικά δικαιώματα, θέτουν το ερώτημα: Είναι το φύλο κοινωνική κατασκευή;

Η τρανς ακτιβίστρια Kate Bornstein στο βιβλίο της Gender Outlaws είχε γράψει: «Το πρώτο πράγμα που συνήθως ρωτάμε τους νέους γονείς είναι “αγόρι ή κορίτσι;”. Υπάρχει μία θαυμάσια απάντηση που μπορεί κάποιος να δώσει: “Δεν το ξέρουμε, δεν μας το είπε ακόμη”. Αυτή η απάντηση συνοψίζει μία σημαντική προβληματική σε σχέση με το φύλο, που αναφέρεται στην κοινωνική ταυτότητα του φύλου, στον εσωτερικό, ατομικό τρόπο που αντιλαμβάνεται η καθεμιά και ο καθένας μας το φύλο και μπορεί να μη συμβαδίζει με το φύλο που αποδίδεται κατά τη γέννηση, αυτό που σχηματικά ονομάζουμε βιολογικό φύλο». Σε αυτή την περίπτωση έχει επικρατήσει να κάνουμε λόγο για δυσφορία φύλου ή, όπως ενημερώνει η Μαρίνα Γαλανού, πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ), «ασυμφωνία φύλου» (genderincongruence). «Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία, σε ψήφισμά της το 2008, έχει αναγνωρίσει ότι η δυσφορία που πιθανά μπορεί να αισθάνονται οι τρανς άνθρωποι δεν σχετίζεται με το φύλο τους, αλλά περισσότερο με τα στερεότυπα που συνδέονται με το φύλο, τη μισαλλοδοξία που αντιμετωπίζουν και τις διακρίσεις λόγω ταυτότητας φύλου. Αυτό που προτείνεται, και έχει γίνει ήδη αποδεκτό από το σώμα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, είναι η αφαίρεση από το διεθνή ταξινομητικό κατάλογο ICD της δυσφορίας ταυτότητας φύλου για τους ενηλίκους ως mental disorder. Το να θεωρούμε την τρανς κατάσταση μία κατάσταση που κατηγοριοποιείται ως «ψυχική διαταραχή» είναι στιγματιστικό και εντέλει αναχρονιστικό. Και αποτελεί αίτημα της τρανς κοινότητας» λέει η Μαρίνα Γαλανού.

Κι αν οι ενήλικες γνωρίζουν τι είναι και πώς επιθυμούν να συστήνονται, ένα παιδί, 5, 7 ή 9 ετών, όπως η Avery, μπορεί από αυτή την ηλικία να γνωρίζει το κοινωνικό της φύλο;

«Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε από τη σύγχρονη ψυχιατρική και ψυχολογία, η προσωπικότητα ενός ανθρώπου σε μεγάλο βαθμό διαμορφώνεται έως τα 5 έτη. Οι καταγραφές που υπάρχουν δεικνύουν ότι πολλά παιδιά από αυτή την ηλικία μπορούν να έχουν αυτοαντίληψη για το φύλο τους, που προκύπτει απ’ τον τρόπο που το αντιλαμβάνονται εσωτερικά. Συνεπώς, σαφέστατα μπορεί ένα παιδί να έχει συναίσθηση του φύλου του, ενώ οι αντιλήψεις ότι “αυτό είναι μία φάση” και η παρεμπόδιση της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του συχνά οδηγούν σε καταπίεση των επιθυμιών του και δημιουργούν προβλήματα στην καλή ανάπτυξή του. Πρέπει να αφήνουμε ελεύθερα τα παιδιά να εκφράζουν το φύλο τους, αλλά και όλες τις πτυχές τις προσωπικότητάς τους, ανεμπόδιστα. Το φύλο είναι θεμελιώδης έκφραση της προσωπικότητας. Δεν πρέπει ούτε να πατρονάρουμε τα παιδιά, ούτε να δημιουργούμε εμπόδια στην ελεύθερη ανάπτυξή τους» λέει η Μαρίνα Γαλανού.

Η Μαρίνα Γαλανού Πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών

Τι συμβαίνει στην Ελλάδα

Στις ΗΠΑ και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι gender therapists είναι δημοφιλείς επιστήμονες. Ο ενδοκρινολόγος παιδίατρος Norman Spack, με έδρα τη Βοστόνη, σε ομιλία του στο TedX περιέγραψε πως η πρακτική που ακολουθείται σε ανήλικους τρανς είναι μια μακρά σε διάρκεια θεραπεία. Παρακολουθούν τα παιδιά για τέσσερα ή πέντε χρόνια, ώστε τα ίδια να σκεφτούν καλά σε ποιο φύλο επιθυμούν να ανήκουν, ενώ παράλληλα κάνουν ενδοκρινολογικές εξετάσεις. Μετά, με ένα πρόγραμμα που αποκαλούν 12-16-18, περίπου στα 12 έτη αρχίζουν να τους χορηγούν ανασταλτικές ορμόνες και στα 16 τους, μετά από νέες εξετάσεις, καταλήγουν σε νέες εκτιμήσεις, ώστε στο μέλλον, αν το επιθυμούν, να μπορούν να προχωρήσουν σε χειρουργική επέμβαση επαναπροσδιορισμού (ή επανακαθορισμού) φύλου. Στην Ελλάδα υπάρχει κάτι αντίστοιχο;

«Η πρακτική που ακολουθείται στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου είναι οι αρχές του WPATH. Η αλήθεια είναι ότι οι επαγγελματίες υγείας στη χώρα μας είναι ελάχιστα ενημερωμένοι σε θέματα ταυτότητας φύλου και επαναπροσδιορισμού φύλου, τα σχετικά τεστ που περνούν οι τρανς άνθρωποι σε νεαρή ηλικία τραβούν κάποιες φορές υπερβολικά στο χρόνο και η εμπειρία που υπάρχει είναι μακρόσυρτες διαδικασίες που ταλαιπωρούν. Υπάρχουν βέβαια και ενημερωμένοι στις σύγχρονες εξελίξεις Έλληνες επαγγελματίες υγείας, αλλά αυτοί αποτελούν μάλλον τη μειοψηφία. Πρέπει να γίνουν όμως πολύ περισσότερα βήματα με διοργάνωση διεθνών συνεδρίων στη χώρα μας, ώστε οι επαγγελματίες υγείας αφενός μεν να αποκτήσουν περισσότερη γνώση σε θέματα ταυτότητας φύλου, αφετέρου να κατανοήσουν περισσότερα πράγματα και να γίνουν πιο οικείοι και φιλικοί προς τους τρανς ανθρώπους, καθώς σε πολλές περιπτώσεις έχουν καταγραφεί απαράδεκτες συμπεριφορές ιατρικού προσωπικού απέναντί τους.

Πέραν των υπηρεσιών υγείας, που σαφέστατα είναι πολύ σημαντικές, εξίσου σημαντική είναι η τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε σε έφηβους. Όταν, επί παραδείγματι, το ομοφοβικό και το τρανσφοβικό μπούλινγκ θερίζει στα σχολεία μας, όταν ακόμη δεν υπάρχει επαρκές μάθημα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης συμπεριληπτικό της καταπολέμησης των στερεοτύπων με βάση το φύλο, την έκφραση φύλου και την ταυτότητα φύλου, δεν μπορούμε να πάμε μακριά» προειδοποιεί η Μαρίνα Γαλανού.

Πράγματι, στην Ελλάδα η απουσία νομοθεσίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, το γεγονός δηλαδή ότι τα έγγραφα ταυτοποίησης δεν συμβαδίζουν με την εξωτερική εμφάνιση του φύλου, αποτελεί θεμελιώδες εμπόδιο. Είναι παραπάνω από απαραίτητο να νομοθετηθεί η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, βασισμένη μόνο στον αυτοπροσδιορισμό, χωρίς προϋποθέσεις που παραβιάζουν την ιδιωτική σφαίρα του ανθρώπου. Βασισμένη όχι στις ιατρικές διαδικασίες (στις οποίες άλλοι άνθρωποι προχωρούν, άλλοι όμως όχι, π.χ., είτε λόγω του κόστους είτε για λόγους υγείας), αλλά στα ανθρώπινα δικαιώματα.