Σεξ, ποίηση και σχέσεις στις γυναικείες φυλακές στην Ελλάδα

Το Orange is the Νew Βlack είναι μια πολύ έξυπνη αμερικανική σειρά που ετοιμάζεται να ξεκινήσει την 4η σεζόν της. Βασίστηκε στο ομώνυμο βιβλίο της Piper Kerman, μιας πρώην κρατούμενης των φυλακών του Κονέκτικατ, η οποία καταδικάστηκε για ξέπλυμα χρήματος και διακίνηση ναρκωτικών σε δεκατρείς μήνες φυλάκισης. Αυτοβιογραφικά περιγράφει στο βιβλίο της τις συνθήκες κράτησης, τα προβλήματα, τον αξιακό κώδικα των φυλακών αλλά και το πώς διαμορφώνονταν οι φιλικές και ερωτικές σχέσεις μεταξύ των γυναικών στο σωφρονιστικό κατάστημα όπου εξέτισε την ποινή της.

Η σειρά είχε εξαφανιστεί από το μυαλό μου. Στα ζωτικής σημασίας προβλήματα που ακούω όσο καιρό συνομιλώ με πρώην κρατούμενες δεν είχα συμπεριλάβει την ανάγκη για σεξ και δημιουργία σχέσεων. Το πρόβλημα αυτό αναδείχθηκε σε μια επίσκεψη που έκανα στο σπίτι μίας εξ αυτών για να μου πει την ιστορία της, όταν μου ανέφερε σε ένα σημείο του διαλόγου μας πως αντιμετωπίστηκε ρατσιστικά στη φυλακή εξαιτίας της αμφιφυλοφιλίας. «Υπάρχουν σχέσεις μεταξύ γυναικών στη φυλακή;» τη ρωτώ. «Εννοείται. Εγώ είχα σχέση με κάποια στη φυλακή της Θήβας. Ήμασταν στην πτέρυγα με τις γυναίκες που έχουν συλληφθεί για υποθέσεις ναρκωτικών, όμως ήταν καθαρή. Χωρίσαμε ενάμιση χρόνο αργότερα. Έκανα σεξ με ακόμα μία στα τρία χρόνια που έμεινα», μου λέει αρχικά.

Αναπόφευκτα η συζήτηση κινήθηκε γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό της. Στη φυλακή ζουν άτομα που βρίσκονταν κάποια στιγμή έξω και θα ξαναβρεθούν όταν αποφυλακιστούν. Συνεπώς ήταν, είναι και θα είναι μέλη του κοινωνικού συνόλου και όπως σε όλες τις ομάδες ανθρώπων υπάρχουν κι εκεί τα ετερόφυλα, τα ομοφυλόφιλα, τα αμφίφυλα, τα transgender, τα queer άτομα κ.λπ. Υπάρχουν ανάμεσά τους αυτοί που έχουν ανακαλύψει τη σεξουαλικότητά τους και αυτοί που πειραματίζονται. Υπάρχουν οι άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται και δεν ασχολούνται με τις επιλογές των άλλων και οι ομοφοβικοί που κοιτούν περίεργα και κρίνουν καθετί διαφορετικό απ'αυτούς. Υπάρχουν αυτοί που δεν νοιάζονται να σχολιαστούν και αυτοί που κρύβονται γιατί τους είναι δύσκολο να αποδεχτούν τις επιθυμίες και τις πράξεις τους. Η φυλακή είναι μια μικρογραφία του έξω κόσμου.

«Δεν έκρυψα ποτέ τον σεξουαλικό μου προσανατολισμό. Ρατσισμός υπήρχε και από ορισμένους σωφρονιστικούς υπαλλήλους, που αντιμετώπιζαν υποτιμητικά και κοροϊδευτικά τέτοιες καταστάσεις. Υπήρχαν μερικοί που τους μιλούσες και σου έλεγαν να μείνεις σε απόσταση, λες και θα τους μεταδώσεις κανένα μικρόβιο και θα γίνουν ομοφυλόφιλοι, ήταν όμως εξαιρέσεις», περιγράφει, ενώ δεν παραλείπει να μου αναφέρει και για την απαξιωτική συμπεριφορά συγκρατουμένων της. Σκέφτομαι τότε πως η ομοφοβία, συνοδευόμενη από ρητορική μίσους, εκτοξεύεται έως και από μέλη της Βουλής προς τη ΛΟΑΤ κοινότητα. Τι ελπίδες θα είχε μια κρατούμενη που ανήκει σε αυτές τις ομάδες ανθρώπων να μην αντιμετωπιστεί ρατσιστικά από «ετεροκανονικούς»;

Συνομιλώ με ακόμη δυο κρατούμενες για να μου εξηγήσουν το καθεστώς που επικρατεί στη φυλακή σε ό,τι αφορά το σεξ και τις σχέσεις, οι οποίες διακρίνονται, όπως μου είπαν, σε κρυφές και φανερές: «Πολλές γυναίκες είναι ετεροφυλόφιλες όταν μπαίνουν στη φυλακή. Μερικές απ' αυτές κάνουν σχέση, είτε για να πειραματιστούν είτε για να κάνουν σεξ και να καλύψουν περιστασιακά αυτή την ανάγκη. Αν και στη φυλακή όλα μαθαίνονται και όλοι καταλαβαίνουμε τα πάντα. Καμιά φορά τύχαινε να ξεχαστούν και να φιληθούν μπροστά μας, οπότε το καταλαβαίναμε έτσι. Υπήρχαν και γυναίκες που δεν τις ενδιέφερε τι θα πουν οι άλλες, ζούσαν όπως ήθελαν».

Μου τονίζουν παράλληλα πως πολλές απ' αυτές τις σχέσεις δεν θα είχαν δημιουργηθεί αν υπήρχε η δυνατότητα της ερωτικής επαφής με τους συντρόφους τους σε ανοιχτά επισκεπτήρια. Ενδεχομένως να έχουν δίκιο. Η επιθυμία για σεξ και ερωτισμό είναι ένστικτα με τα οποία γεννιόμαστε και είναι ανάγκη ισότιμη με την πείνα και τη δίψα. Αφαιρώντας τη δυνατότητα να ικανοποιηθούν οι ανάγκες αυτές με κάποια ετεροφυλόφιλη επιλογή, αναγκάζουμε πρακτικά τους κρατούμενους ή να προσαρμοστούν στις διαθέσιμες επιλογές ή να καταπιεστούν. Και αυτό μοιάζει εξαιρετικά δύσκολο στις πολυετείς ποινές. Συμπτωματικά, επιτέλους η ανακοίνωση για τη δημιουργία ειδικών χώρων συνάντησης για τις συντροφικές-συζυγικές επαφές ήρθε πριν από λίγες μέρες από τον υπουργό Δικαιοσύνης, προκειμένου να ενισχυθεί η δυνατότητα επανένταξης των κρατουμένων.

Ρωτώ μια από τις δυο κοπέλες, που είναι ετεροφυλόφιλη, αν σκέφτηκε να κάνει κάτι στα τέσσερα χρόνια που έμεινε μέσα: «Την ημέρα που μπήκα νόμιζα πως είδα ένα αγόρι», διηγείται. «Είχε αντρικά χαρακτηριστικά και δεν έμοιαζε καθόλου με κοπέλα. Αφού είπα "Τι στο διάολο κάνει ένας άντρας εδώ μέσα". Ρώτησα μια μεγαλύτερη που με είχε πάρει υπο την προστασία της τι παίζει και μου είπε να μην το σκέφτομαι καν γιατί έχει σχέση. Έσκασε τότε η κοπέλα του –σημείωσε ότι το πρόσωπο χρησιμοποιούσε αντρικό όνομα στη φυλακή– και του έκανε ολόκληρη σκηνή που είχε κατέβει στον όροφό μας. Η αλήθεια είναι πως όποτε κοιταζόμασταν στο προαύλιο υπήρχε ένα διαφορετικό κοίταγμα και έπιανα τον εαυτό μου να νιώθει καλά, να επιβεβαιώνεται, γιατί αυτή η ανάγκη εξακολουθεί να υπάρχει. Ένιωθα ότι είμαι όμορφη. Παρ' όλα αυτά δεν θα έκανα τίποτα, κυρίως γιατί δεν ήθελα να νιώθω ότι το κάνω επειδή δεν έχω άλλη επιλογή», λέει χαμογελώντας.

Κάπου εκεί αντιλαμβάνομαι πως υπάρχουν κι άλλοι αμετάβλητοι παράγοντες που ωθούν τους ανθρώπους να κάνουν σχέσεις, όπως η ανάγκη για συντροφικότητα, κατανόηση και επιβεβαίωση. Ζητάω από τα κορίτσια να μου περιγράψουν αν υπήρχαν και τέτοιες πολυεπίπεδες σχέσεις: «Υπήρχαν γυναίκες που έμεναν σε διαφορετικές πτέρυγες, δεν μπορούσαν να βρεθούν ερωτικά, αλλά επικοινωνούσαν με ραβασάκια και γράμματα. Δεν είναι μόνο το σεξ, είναι η παραπάνω επαφή με έναν άλλο άνθρωπο. Υπήρχαν σχέσεις γεμάτες ζήλια και σκηνές επειδή κάποια φλέρταρε με κάποια άλλη, υπήρχαν ζευγάρια διακριτικά, που περνούσαν όλη τη μέρα μαζί ήσυχα, διάβαζαν, έτρωγαν, συζητούσαν, έγραφαν ποιήματα. Υπήρχαν όλων των ειδών οι σχέσεις, γιατί υπάρχουν εκεί όλων των ειδών οι άνθρωποι. Απλώς, εκεί μεγαλώνουν οι ανάγκες σου και είναι σαν να βλέπεις τον εαυτό σου σε παραμορφωτικό καθρέφτη. Έχεις την ανάγκη από συντροφιά και όταν κάποιος σου δώσει περισσότερη σημασία το νιώθεις πιο έντονα από το κανονικό. Πόσο μάλλον όταν ο άλλος άνθρωπος έχει και ερωτική διάθεση προς εσένα. Κολακεύεσαι, όπως και να έχει. Ειδικά όταν αυτή η ανάγκη έχει γίνει πια τέρας μέσα σου, είναι εύκολο να στραφείς προς τα εκεί».

Ρωτώ τις κοπέλες πώς γίνεται να βρίσκονται ερωτικά μέσα σε τόσο κόσμο. Στις φυλακές υπάρχουν μεν κελιά, αλλά αφενός ποτέ δεν μένει μόνη μια κρατούμενη σε αυτά, οπότε οι ιδιωτικές στιγμές επιγχάνονται δύσκολα, αφετέρου οι περισσότερες δεν είναι τόσο προνομιούχες και ζουν σε θαλάμους με κουκέτες μαζί με είκοσι συγκρατούμενες, οπότε μοιάζει μάλλον αδύνατο να κάνεις σεξ. Μου εξηγούν αμήχανα σκηνικά με κρατούμενες που είχαν βάλει κουρτίνες γύρω από τα κρεβάτια τους και πως κάποιες φορές η κατάσταση ήταν μάλλον κάπως άβολη, αφού μπορεί να ακούγονταν μέσα σε ένα θάλαμο που οι υπόλοιπες έτρωγαν, έβλεπαν τηλεόραση ή μιλούσαν. Το δεύτερο μέρος όπου βρίσκονται είναι τα μπάνια, όμως και πάλι με τόσο κόσμο είναι εξαιρετικά δύσκολο. Πρακτικά δεν υπάρχει κανένα άλλο μέρος που να επιτρέπει τέτοιες συναντήσεις.

«Παλιότερα», μου εξηγούν, «Πριν δημιουργηθούν οι φυλακές της Θήβας, οι υπόδικες με όσες είχαν καταδικαστεί ήταν μαζί στον Κορυδαλλό. Τότε υπήρχαν και περισσότερες σχέσεις γιατί παλιές και νέες ήταν μαζί. Μια καινούργια κρατούμενη που έμπαινε στη φυλακή μπορεί να την πλεύριζε ευκολότερα μια παλιότερη για να της δείξει και να τη μάθει πώς λειτουργούν τα πράγματα μέσα. Η καινούργια, πιο ευάλωτη, ήταν πιο εύκολο να κάνει κάτι με την πάροδο του χρόνου, γιατί ένιωθε ασφάλεια. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως έκαναν κάτι παρά τη θέλησή τους».

Οι ανθρώπινες επαφές δεν κατηγοριοποιούνται, υπάρχει όμως ένα είδος σχέσης που μπαίνει σε μια κατηγορία μόνο του. Οι «αγοραίες επαφές». Αν και μέσα στα σωφρονιστικά καταστήματα δεν υπάρχουν χρήματα, δεν επιβιώνεις εύκολα αν δεν υπάρχει οικονομική άνεση έξω ή αν δεν έχεις κάποιον να σε συντηρεί. Κι αυτό συμβαίνει γιατί μπορείς να παραγγείλεις σχεδόν ό,τι θέλεις απ' έξω την ώρα που η φυλακή δεν προσφέρει ούτε τα απολύτως απαραίτητα, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των κρατουμένων είναι άπορες. Ορισμένες για να εξασφαλίσουν τσιγάρα, τηλεκάρτες, καλύτερο φαγητό, κάνουν διάφορα θελήματα. Άλλες καθαρίζουν κελιά, άλλες πουλάνε τα ψυχοφάρμακά τους, άλλες πλένουν ρούχα και ένα μικρό ποσοστό εκπορνεύεται. «Εγώ ήθελα 400 ευρώ τον μήνα για να ζήσω μέσα. Υπήρχαν γυναίκες που δεν είχαν κανέναν να τους βάλει χρήματα και ήταν με κάποια γιατί τους εξασφάλιζε τα απαραίτητα. Γινόταν και αυτό, την είχαν πέσει και σε εμένα», αναφέρει μια από τις κοπέλες όταν ρωτάω αν υπήρχαν τέτοιες περιπτώσεις.

Στις περισσότερες χώρες του εξωτερικού οι ερωτικές συνευρέσεις των έγκλειστων επιτρέπονται σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους και η πρακτική αυτή αποτελεί πραγματικότητα εδώ και δεκαετίες. Στην Ελλάδα το να μοιραστούν ένα καθαρό δωμάτιο και λίγη ησυχία θεωρείται πολυτέλεια από τις περισσότερες κρατούμενες μπροστά στην έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και στις συνθήκες κράτησης που χρειάζονται βελτίωση. Η λίμπιντο, που τόσο στοχευμένα την είχε περιγράψει ο Φρόυντ, λέγοντας πως είναι μια σταθερή ποσότητα ενέργειας του ατόμου που σχετίζεται πρωταρχικά και βασικά με τη σεξουαλική ορμή, σαν ένα μέρος του εξοπλισμού με τον οποίο γεννιόμαστε, δεν λαμβανόταν μέχρι σήμερα ούτε στο ελάχιστο υπόψη από το ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα ως μέρος της προσωπικότητας του κατάδικου. Αρχικά γινόταν πρόβλημα για τον ίδιο, μέχρι που το ένστικτο άρχιζε να εξοντώνεται, να κοιμάται ή απλώς να ταλαιπωρείται, ακόμη και αν ο πατέρας της ψυχανάλυσης είπε πως διαρκεί μέχρι τα γηρατειά μας με όποια μορφή κι αν εκφράζεται.

ΠΗΓΗ: vice.com