Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα περιστατικά ομοφοβικής και τρανσφοβικής βίας αναφέρονται στα μίντια. Το γεγονός οφείλεται στην αύξηση αυτού του είδους βίας αλλά και στο ότι τα θύματα ίσως νιώθουν μεγαλύτερη στήριξη, κι έτσι τα καταγγέλλουν ευκολότερα. Σημαντικό ρόλο στην πρόληψη και αντιμετώπιση της ομοφοβικής και τρανσφοβικής βίας παίζει το σχολείο, βασικός χώρος κοινωνικοποίησης και αναπαραγωγής στερεοτύπων και προκαταλήψεων. Οι τρεις μας λοιπόν, η Αλεξάνδρα Βασιλείου και η Λένα Ασλανίδου από το Processwork Hub και η Βέρα Λάρδη από την ομάδα Amaté Performance αποφασίσαμε να σχεδιάσουμε μια δράση/επιμόρφωση που να απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και θα εξερευνά την ομοφοβία και την τρανσφοβία. Έτσι γεννήθηκε «Η Αυθεντική Αντίδραση», ένα θεατρικό δρώμενο που ακολουθείται από συζήτηση με το κοινό, με σκοπό να δημιουργηθεί ένας δίαυλος επικοινωνίας ανάμεσα στις διαφορετικές φωνές και εμπειρίες γύρω από τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου.
Μαζέψαμε μια ομάδα lgbtq ανθρώπων για μια βραδιά αφηγήσεων στιγμών αποδοχής και διάκρισης, ιστοριών που αφορούν τη δική τους lgbtq εμπειρία. Με βάση αυτό το υλικό σχεδιάσαμε ένα θεατρικό δρώμενο στο οποίο συμπεριλάβαμε αυτούσιες τις ιστορίες, διαφυλάσσοντας την ανωνυμία αφηγητών και αφηγητριών. Στο επόμενο στάδιο, σχηματίστηκε μια ομάδα εθελοντών ηθοποιών. Ενδιαφέρον είναι ότι και η ίδια η ομάδα των ηθοποιών, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας της δράσης, διαπραγματεύτηκε το θέμα της προσωπικής και κοινωνικής ομοφοβίας και τρανσφοβίας, όπως αυτή εμφανιζόταν στην επεξεργασία του υλικού επηρεάζοντας τις σχέσεις μέσα στην ομάδα.
Παρότι η δράση σχεδιάστηκε για δουλειά με εκπαιδευτικούς, στην πορεία συνειδητοποιήσαμε ότι ήταν κατάλληλη και για το ευρύ κοινό. Έτσι, εκτός από τα σχολεία, αποφασίσαμε να την παρουσιάσουμε στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ Αθήνας, στο Studio Κινητήρας και το θέατρο Vault, στην ΕΣΗΕΑ (ως συνεχιζόμενη επιμόρφωση δημοσιογράφων) και στο ΚΕΘΕΑ-Διάβαση (για το προσωπικό, τα μέλη και τους γονείς της κοινότητας). Ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο παρουσιαζόταν η δράση, διαμορφωνόταν το ύφος και το περιεχόμενο της συζήτησης που ακολουθεί μετά το θεατρικό.
Ζητήσαμε από μερικούς αφηγητές και αφηγήτριες, που παρακολούθησαν αργότερα τη δράση, να μοιραστούν μαζί μας την εμπειρία τους από τη συμμετοχή τους τόσο από τον ρόλο του αφηγητή/ της αφηγήτριας όσο και από το ρόλο τους ως θεατές.
Η εμπειρία των αφηγητών και των αφηγητριών
Η Λουκία και η Ελένη περιέγραψαν τη συνάντηση για τις αφηγήσεις ως μια μάζωξη που έγινε σε χαλαρό κλίμα, με διάθεση γέλιου. Αντίθετα, όταν παρακολούθησαν τη δράση συνειδητοποίησαν το βάρος που κουβαλούν οι ιστορίες! Λέει η Λουκία: «Μου είχε κάνει εντύπωση ότι είχα περάσει εξαιρετικά, και μου άρεσε και το μοίρασμα! Και την πρώτη φορά που μας φωνάξατε να μας το παρουσιάσετε… τρόμαξα! Και κατάλαβα ότι δεν ίσχυε το “τι ωραία και χαλαρά που τα λέμε!”. Όταν το έφαγα στη μούρη, σοκαρίστηκα από το τι έλεγα… Ενώ όταν το μοιραζόμουνα, δεν υπήρχε σοκ”».
Και η Ελένη περιγράφει την πρώτη φορά που παρακολούθησε το θεατρικό δρώμενο «σαν να πετάγεται ένας κουβάς νερό”… “είχε ένα “oops”, σα να καταλαβαίνω ότι πετάγεται ένας κουβάς με νερό γι’ αυτούς που το βλέπουν. Είχε μια ένταση. Ενώ τη μέρα της αφήγησης των ιστοριών, λίγο γελάς, λίγο μαγκώνεσαι, λίγο ενώ έχεις ακούσει τόσα ακούς άλλη μια και λες “όχι ρε πούστη μου, δες τι του έτυχε κι αυτουνού!”. Είναι ωραίο [να μοιράζεσαι ιστορίες] είναι θεραπευτικό, αλλά μετά το δρώμενο… έχει μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο.”
Η συνάντηση για τις αφηγήσεις δεν ήταν το ίδιο χαλαρή για όλους και όλες. Η Μάρθα λέει: «Στο μοίρασμα είχα μια αίσθηση απίστευτης αμηχανίας γιατί δεν θεωρούσα τον εαυτό μου μέλος της γκέι κοινότητας και δεν έχω ζήσει πράγματα στην lgbt κοινότητα. Είμαι bisexual και το ξέρουν λίγοι καλοί φίλοι. Σιγά-σιγά αισθάνθηκα ασφάλεια και xαιρόμουν να ακούω τις ιστορίες των άλλων γιατί έβλεπα ανθρώπους που είναι σαν κι εμένα. Γιατί το coming out είναι για μένα ένα μελανό σημείο».
Η Κατερίνα συμπληρώνει: «Ήταν πολύ μεγάλη εμπειρία που μοιραστήκαμε τις εμπειρίες μας. Εκείνη την ημέρα άκουσα και ιστορίες πολύ πονετικές σε σχέση με τη δική μου αίσθηση της ομοφοβίας. Εγώ έχω βιώσει μόνο το αόρατο.”
Ο Γιώργος προσθέτει άλλη μια διάσταση, λέγοντας: «Κι εγώ έλεγα “ποια είναι τώρα η θέση μου μέσα εκεί;” Εγώ μέσα από τον ακτιβισμό χρόνια τώρα, έχω συνηθίσει να μιλάμε για πολύ βίαια πράγματα, αλλά κάπως γενικά και για τρίτους. Μετά, καθώς μιλούσαμε, έβλεπα ότι υπάρχουν απλές στιγμές στην καθημερινότητα που νιώθεις την ομοφοβία και τη διάκριση που είναι κατά βάση βίαιες. Είχα ξεχάσει πως είναι να μιλάς γι’ αυτό».
Ο Νικόλας αναφέρθηκε στη διαφορετική αίσθηση που είχε αφηγούμενος τις ιστορίες του από την αίσθηση του όταν τις ακούει μέσα στο θεατρικό δρώμενο: «Θυμάμαι είχα αφηγηθεί τις ιστορίες με μια ελαφράδα, κάπως αστεία, όπως το συνηθίζω γενικότερα στη ζωή μου. Ποιος ξέρει γιατί; Για να αντέχω ίσως. Και κάθε φορά που τις ακούω, αν και γκρινιάζω μέσα μου –όχι πάλι, είναι πολύ πίσω όλα αυτά, είμαι αλλού πια, βλέπω το φως– είναι σαν να μου ξύνεται μια παλιά πληγή. Και μαθαίνω ν’ αγαπάω τις πληγές μου. Μου θυμίζουν πού είμαι, πού ήμουν και προς τα πού θέλω να πάω».
Σε μια από τις δράσεις κάποια μέλη του κοινού αισθάνθηκαν ότι το θεατρικό δρώμενο ήταν αρκετά επιθετικό. Ρωτήσαμε τους αφηγητές και τις αφηγήτριες για τη δική τους αντίδραση σε αυτά τα σχόλια.
Λέει η Ελένη: «Όταν το είδα πρώτη φορά, κατάλαβα ότι αυτό το φορτίο το καταλαβαίνει ο καθένας αλλιώς. Εγώ; Τότε ήμουν στο “καταλαβαίνω ότι κάποιοι δυσκολεύεστε που το είδατε, αλλά δεν πειράζει. Να δυσκολευτείτε πρέπει.” Στην πορεία το έχω ξανασκεφτεί αυτό. Μετά το ξαναείδα. Εκεί κατάλαβα ότι είναι πολλές ισορροπίες. Δηλαδή, η δική μου συναισθηματική αντίδραση, “έτσι είναι για μένα! Ακούτε;” είναι λίγο παιδική…».
Η Λουκία είχε διαφορετική αντίδραση: «Εγώ την πρώτη φορά που το είδα και το κοινό είχε κάποιες αντιδράσεις [ότι είναι πολύ επιθετικό], δεν με θύμωσαν καθόλου… Εγώ περισσότερο τους ανθρώπους που τσιτώσανε λίγο, τους συμπόνεσα. Ένα κομμάτι που σοκάρει [στο έργο] επί της ουσίας, πέρα από το ομοφοβικό κομμάτι, δείχνει και για παραδόσεις βαθιά ριζωμένες στην ελληνική οικογένεια και το σκληρό κομμάτι της ελληνικής οικογένειας, που το βιώνουν όλοι στο σπίτι τους. Για να φτάσει να τσιτώσει έτσι ένας άνθρωπος με αυτό, βάλε πώς έχει μεγαλώσει μέσα στο σπίτι του. Τους έχει αγγίξει άλλα πράγματα, πέραν από το κομμάτι το ομοφοβικό. Εντάξει, εστιάζανε μόνο στο τι είναι οι λεσβίες και τι είναι οι πούστηδες, αλλά και γιατί τους συνέφερε λίγο. Δεν βλέπανε παρακάτω…».
Η Ελένη συμφώνησε: «Εγώ νομίζω ότι ενώ λέγανε αυτά, αυτό που τους έχει κάνει άνω-κάτω είναι αυτή η πλατφόρμα: οικογένεια, μάνα, το παιδί, τι λέει, κρύβεσαι, εμφανίζεσαι, αυτά… Αν βγάλεις αυτά τα στοιχεία που μιλάνε για την “παράνομη” την “άρρωστη” σεξουαλικότητα ή το φύλο, θα μπορούσες να βάλεις στη θέση τους διάφορα άλλα και να στέκει πάλι». Και συνεχίζει: «Η Λουκία μπορεί να έχει πιο πολύ αυτό το “συμπάσχω-συμπονώ”, εγώ την πρώτη φορά που το είδα ήμουν σε αυτό το πολεμικό… “A, δεν κατάλαβα! Θιχτήκαμε; Σκίστηκε το καλσόν;”. Τη δεύτερη φορά όμως και την τρίτη, δεν ήταν έτσι. Αυτό το δρώμενο εμφανίζει το τραύμα που μπορεί εγώ να κουβαλάω και άλλοι άνθρωποι που είμαστε αυτοί που είμαστε. Επιτυγχάνεται αυτή η ορατότητα. Ταυτόχρονα, μπορώ να σκέφτομαι με μεγαλύτερη τρυφερότητα, ότι είναι κάποιος στο κοινό που του ανοίγεις κάτι, για το οποίο φταίει –δεν θεωρώ ότι είναι άμοιρος ευθυνών– αλλά δεν έχει καταλάβει τι γίνεται. Τη σκέφτομαι αυτή τη δράση, ίσως επειδή ήμουνα από την αρχή σε αυτήν. Σα να μου δίνει αυτό το χώρο να θεραπευτώ εγώ με αυτό το μοίρασμα και με αυτήν την έκθεση μετά εκεί και να μπορώ να είμαι και πιο τρυφερή ακόμη και σε αυτούς που δημιουργούν αυτήν την καταπίεση. Θεωρώ ότι όλοι μαζί βράζουμε σε ένα πράγμa».
Οι αντιδράσεις του κοινού μετά το δρώμενο
Ρωτήσαμε τους αφηγητές και τις αφηγήτριες για την αίσθηση τους σχετικά με τη συζήτηση που ακολουθεί το θεατρικό δρώμενο.
Η Δάφνη τονίζει ότι «έχει ενδιαφέρον η αντίδραση του κοινού, διαφορετική κάθε φορά. Σε κάποιες περιπτώσεις ήταν σα να ακούγανε τη λέξη ομοφοβία για πρώτη φορά. Και λες… εσύ το βιώνεις σαράντα τόσα χρόνια και οι άλλοι πρώτη φορά ακούν τη λέξη! Συνειδητοποίησα το πάγωμα κάποιων ανθρώπων που δεν είχαν ιδέα και μου έβγαινε και θυμός κάποιες στιγμές».
Λέει η Μάρθα: «Εγώ χαίρομαι πάρα πολύ γιατί εκτός του ότι ακούγονται κάτι ρουκέτες –που μπορεί να τις έχω πει κι εγώ στο παρελθόν– όντως κάτι ανοίγεται και πάντα φεύγω με μια αίσθηση ότι χρειάζεται κι άλλο». Η Ελένη συμφωνεί, προσθέτοντας: «Η δράση είναι η απόδειξη ότι έχει τεράστια σημασία να φτιάχνεται χώρος για να μπορείς να πεις τις ιστορίες σου. Η αφήγηση είναι και προνόμιο. Παίρνει το χώρο της, ακόμη κι αν το ακροατήριο είναι σαν κι εσένα ή διαφορετικοί. Πόση σημασία έχει να λέμε τις ιστορίες μας και να τις ακούει ένας άνθρωπος!».
Και η Λουκία συμπληρώνει: «Έχει μεγάλη δύναμη η διεργασία ολόκληρη. Το θεατρικό και η συζήτηση μετά. Είναι σημαντικό ότι είναι μία διαδικασία ομάδας βιωματική. Όταν κάτι είναι τόσο ζωντανό, τόσο βιωματικό ο άλλος μπαίνει μέσα συναισθηματικά, δεν γίνεται να μη μπει!».
Ο Γιώργος λέει: «Ακούς ρουκέτες που σε θυμώνουν πολύ. Πράγματα που τα έχεις ακούσει και στο παρελθόν και αυτό είναι πολύ κουραστικό. Από την άλλη, δίνεται η ευκαιρία κάτι να ανοιχτεί. Κάθε φορά πέφτει ένας μικρός σπόρος και εκεί έρχεται η αλλαγή. Σιγά-σιγά».
Το πρότζεκτ της «Αυθεντικής Αντίδρασης» είναι μια δουλειά σε εξέλιξη. Η εμπειρία μας έως τώρα έχει δείξει ότι οι συζητήσεις με το κοινό, σε συνδυασμό με το θεατρικό δρώμενο, λειτουργούν καταλυτικά στην αύξηση της επίγνωσης για την κοινωνική περιθωριοποίηση και τον αποκλεισμό με τρόπο που συμβάλλει στον κοινωνικό μετασχηματισμό. Η ανατροφοδότηση από μέλη του κοινού είναι ότι για μήνες μετά την παρακολούθηση της δράσης αναγνώριζαν ομοφοβικές και τρανσφοβικές συμπεριφορές δικές τους και του περιβάλλοντος τους, που μέχρι εκείνη τη στιγμή τους ήταν αόρατες. Επιπλέον, παρότι το θέμα της δράσης είναι η ομοφοβία/τρανσφοβία, μέλη του κοινού έκαναν τις δικές τους αναγωγές σε προσωπικά θέματα συνδεδεμένα με την αποδοχή ή τον αποκλεισμό που δεν αφορούσαν στο συγκεκριμένο θέμα. Αναγνώρισαν δυναμικές και εμπειρίες από την προσωπική τους ζωή, κι αυτό συνέβαλλε στην κατανόηση της ομοφοβίας και τρανσφοβίας και την ευαισθητοποίησή τους.
Η Λένα Ασλανίδου είναι κοινωνική λειτουργός. Η Αλεξάνδρα Βασιλείου είναι κοινωνική ψυχολόγος. Η Βέρα Λάρδη είναι θεατρολόγος. Και οι τρεις είναι εκπαιδεύτριες ενηλίκων.
Οι φωτογραφίες από την παράσταση είναι του Μάριου Λώλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου